«Ο Πάπας Φραγκίσκος, είναι ο Πάπας των φτωχών, του απλού καθημερινού ανθρώπου», επεσήμανε ο Αλέξης Τσίπρας κατά τη δήλωσή του στην παρουσίαση στην Ελλάδα της αυτοβιογραφίας του Ποντίφικα με τίτλο «Ελπίδα», σημειώνοντας ότι είχε την τύχη και την τιμή να συναντηθεί αρκετές φορές με τον Ποντίφικα από το 2014 μέχρι και το 2019 «και μπορώ να πω ότι αναπτύξαμε όχι μονάχα μία θεσμική σχέση, αλλά και μία πνευματική και ανθρώπινη σχέση».

Ο πρώην πρωθυπουργός, επεσήμανε το μεγάλο ενδιαφέρον του Ποντίφικα για την Ελλάδα ιδιαίτερα κατά τα εξαιρετικά δύσκολα μνημονιακά χρόνια. «Θυμάμαι το μεγάλο ενδιαφέρον που έδειξε για την Ελλάδα. Ήταν γνώστης της πραγματικότητας, ιδιαίτερα το μεγάλο ενδιαφέρον του για τους χιλιάδες συμπολίτες μας που εκείνη την περίοδο ήταν κάτω από το όριο της φτώχειας και αντιμετώπιζαν ανθρωπιστική κρίση», σημείωσε.

Ο Αλέξης Τσίπρας αναφέρθηκε ιδιαίτερα σε δύο συναντήσεις που είχε με τον Πάπα Φραγκίσκο όταν ήταν πρωθυπουργός αλλά και μετά τις εκλογές του 2019. Αναφερόμενος στη συνάντηση που είχε με τον  Πάπα Φραγκίσκο το 2016 ως πρωθυπουργός στη Μόρια, ο Αλέξης Τσίπρας ανέφερε:

«Ήταν φανερό ότι η προσφυγική κρίση τον συγκινούσε βαθιά και θέλησε να μάθει τις λεπτομέρειες. Βρέθηκε δίπλα στους ανθρώπους. Ήθελε να συνομιλήσει με πολλούς από τους πρόσφυγες. Και θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι του είχε κάνει εντύπωση το πώς ο ελληνικός λαός, οι κάτοικοι της Λέσβου, προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να δώσουν τότε, πριν αλλάξουν τα πράγματα, να δώσουν στήριξη και αλληλεγγύη στους ανθρώπους αυτούς. Και βεβαίως είχα την ευκαιρία να του εξηγήσω τις πιέσεις που ασκήθηκαν τότε στην κυβέρνηση την ελληνική, προκειμένου να ακολουθήσει μια άλλη πολιτική στη θάλασσα, προκειμένου να επαναπροωθεί πρόσφυγες στη θάλασσα, πράγμα το οποίο αρνηθήκαμε αντιστεκόμενοι στην άνοδο εκείνης της ρητορικής του ακροδεξιού λαϊκισμού που θεωρούσε τους ανθρώπους αυτούς μια στατιστική και τους θανάτους τους μια στατιστική».

Η δεύτερη συνάντηση στην οποία αναφέρθηκε ο Αλέξης Τσίπρας κατά την παρέμβασή του στην παρουσίαση του βιβλίου του Ποντίφικα ήταν αυτή που έγινε στο γραφείο του Πάπα  στο Βατικανό τον Σεπτέμβρη του 2019. Ο πρώην πρωθυπουργός έκανε γνωστό για πρώτη φορά τι του είπε ο Πάπας Φραγκίσμος μετά την εκλογική ήττα το 2019.

«Με ρωτούσε για το προσφυγικό, για την κρίση, για το πώς πάει η κατάσταση στη χώρα, η οικονομική κατάσταση και με ρώτησε πώς βίωσα την ήττα του 2019. Ήταν λίγο μετά τις εκλογές του ‘19 και εκεί που συζητάγαμε πήρε ένα χαρτί, ένα δικό του επιστολόχαρτο και μου έγραψε κάποιους στίχους του Βιργίλιου από την Αινειάδα. Ο Αινείας, όταν φεύγει ηττημένος από την Τροία, βρίσκεται κάποια στιγμή στις ακτές της Καρχηδόνας και αναφέρεται στους συντρόφους του και τους λέει μια φράση την οποία μου έγραψε τότε: “Υπομείνετε και φυλάξτε τους εαυτούς σας για τις καλύτερες μέρες που σας περιμένουν”».

Ο πρώην πρωθυπουργός κλείνοντας την παρέμβασή του επεσήμανε: «Να συνεχίσει να είναι ο Πάπας του απλού καθημερινού ανθρώπου, ο Πάπας των φτωχών και το μήνυμά του να φτάσει παντού. Το μήνυμά του για ειρήνη, ιδίως στις μέρες μας, για τερματισμό των εμπόλεμων συγκρούσεων, για την ανάγκη να ξανακοιτάξουμε τον άνθρωπο ανεξαρτήτως χρώματος, φύλου και θρησκείας, ανεξαρτήτως σε ποιο Θεό πιστεύει. Και εύχομαι και αυτό το βιβλίο που σήμερα παρουσιάζεται εδώ στην Ελλάδα, να αποτελέσει, όπως και ο λόγος του Πάπα Φραγκίσκου, πηγή έμπνευσης για τους αναγνώστες του, όπως πηγή έμπνευσης αποτέλεσε για τον ελληνικό λαό θα έλεγα, ο λόγος του και η στάση του τις δύσκολες στιγμές του 2016, κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης».

Αναλυτικά η τοποθέτηση του Αλέξη Τσίπρα για τον Πάπα Φραγκίσκο και το βιβλίο του

Όταν ως Πάπας διάλεξε το όνομα εκείνου, που ο Νίκος Καζαντζάκης χαρακτηρίζει «φτωχούλης του Θεού», ο Πάπας Φραγκίσκος, έκανε μια δήλωση προθέσεων. Μια δήλωση προθέσεων για το έργο του, τη διακονία του, για το λόγο του, για τη δράση του ως Πάπας. Μια δήλωση που επιβεβαίωσε με τα δύο πρώτα του βιβλία “Το όνομα του Θεού είναι έλεος” και το “Για μια Εκκλησία φτωχή και των φτωχών”.

Ο Πάπας Φραγκίσκος επέλεξε να είναι ο Πάπας των φτωχών και να είναι ο Πάπας που δεν μιλάει μονάχα για ζητήματα θρησκευτικά, αλλά κυρίως για ζητήματα βαθιά ανθρώπινα, για όλα όσα αφορούν τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα, για τα δράματα του ανθρώπου, για τις μεγάλες ανισότητες, για τη φτώχεια, για τον πόλεμο, για την περιβαλλοντική κρίση, για τα δικαιώματα και κυρίως για όλους εκείνους που τα στερούνται.

Το βιβλίο που σήμερα παρουσιάζεται από τις εκδόσεις Gutenberg είναι ένα βιβλίο που είναι μοναδικό, γιατί είναι η μοναδική αυτοβιογραφία ενός Πάπα. Ο Πάπας Φραγκίσκος επιχειρεί να αυτοβιογραφηθεί  σε ένα βιβλίο που δεν μιλάει μονάχα για τη διαδρομή του, αλλά και για τα πάθη του. Μιλάει για όσα συνάντησε σ’ αυτό τον κόσμο και κυρίως για τη δράση, για τη δράση του ως ποντίφικας, για τη δράση του δίπλα στον άνθρωπο.

Μιλάει για τις τραγωδίες αυτού του κόσμου, μιλάει για τους πολέμους και τη μετανάστευση, μιλάει και για όσα έζησε την περίοδο που μεγάλωνε και που έγινε ιερέας και ανέβηκε στα αξιώματα της Καθολικής Εκκλησίας στη γενέτειρά του, την Αργεντινή. Και εκεί κάνει ιδιαίτερη αναφορά στην αντιπερονιστική καταγωγή της οικογένειάς του, αλλά αργότερα στην ταύτισή του με την κοινωνική πολιτική του περονισμού υπέρ των φτωχών. Μιλάει για τη δικτατορία του Βιντέλα, για τις διώξεις, για τις δολοφονίες, για τη σκοτεινή εμπλοκή της Εκκλησίας με το καθεστώς της δικτατορίας και για τη δική του δράση για να προστατεύσει τη ζωή αντιστασιακών. Είχα την τύχη και την τιμή να συναντήσω αρκετές φορές τον Πάπα Φραγκίσκο πάνω από 5 κατ’ ιδίαν συναντήσεις και μπορώ να πω ότι αναπτύξαμε όχι μονάχα μία θεσμική σχέση, αλλά και μία πνευματική και ανθρώπινη σχέση. Η πρώτη φορά που τον συνάντησα ήταν τον Σεπτέμβρη του 2014, όντας αρχηγός της αντιπολίτευσης, λίγο μετά τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στις Ευρωεκλογές, όταν όλη η Ευρώπη έβλεπε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ανέρχεται στην εξουσία μιας χρεοκοπημένης χώρας, όπως τότε ήταν η Ελλάδα, μετά από πέντε έτη συνεχή ατελέσφορων πολιτικών λιτότητας μέσα από το 1ο και 2ο μνημόνιο.

Θυμάμαι ότι με εξέπληξε και μόνο το γεγονός ότι δέχτηκε να με συναντήσει, αυτό έσπαγε τα πρωτόκολλα, δεν ήταν κάτι σύνηθες. Κυρίως όμως θυμάμαι το μεγάλο ενδιαφέρον που έδειξε για την Ελλάδα. Ήταν γνώστης της πραγματικότητας, ιδιαίτερα το μεγάλο ενδιαφέρον τους για τους χιλιάδες συμπολίτες μας που εκείνη την περίοδο ήταν κάτω από το όριο της φτώχειας και αντιμετώπιζαν ανθρωπιστική κρίση. Ίσως γιατί είχε έντονες τις θύμησες από την περίοδο της Αργεντινής, όπου η χώρα του βρέθηκε απέναντι στην πιο άγρια πολιτική λιτότητας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Αυτό όμως που μου έχει μείνει από τη συνάντηση αυτή, (που επίσης έσπασε το πρωτόκολλο διότι ήταν να κρατήσει μισή ώρα, να κρατήσει είκοσι λεπτά και κράτησε σχεδόν μία ώρα.) ήταν το μεγάλο ενδιαφέρον του για τη θέση που του ανέπτυξα : Ότι υπάρχει ένα σημείο τομής ανάμεσα σε δύο διαφορετικές κοσμοθεωρίες, μια υλιστική και μια ιδεαλιστική. Τον μαρξισμό και τον Χριστιανισμό.

Και το σημείο τομής είναι η ισότητα και η αλληλεγγύη. Η αγάπη για τον άνθρωπο, ανεξαρτήτως φύλου, ταυτότητας, καταγωγής, εθνικής ή ταξικής προέλευσης. Η δεύτερη φορά που συνάντησα τον Πάπα Φραγκίσκο ήταν το 2016 ως πρωθυπουργός στη Μόρια. Ήταν φανερό ότι η προσφυγική κρίση τον συγκινούσε βαθιά και θέλησε να μάθει τις λεπτομέρειες. Βρέθηκε δίπλα στους ανθρώπους. Ήθελε να συνομιλήσει με πολλούς από τους πρόσφυγες. Και θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι του είχε κάνει εντύπωση το πώς ο ελληνικός λαός, οι κάτοικοι της Λέσβου, προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να δώσουν τότε, πριν αλλάξουν τα πράγματα, να δώσουν στήριξη και αλληλεγγύη στους ανθρώπους αυτούς. Και βεβαίως είχα την ευκαιρία να του εξηγήσω τις πιέσεις που ασκήθηκαν τότε στην κυβέρνηση την ελληνική, προκειμένου να ακολουθήσει μια άλλη πολιτική στη θάλασσα, προκειμένου να επαναπροωθεί πρόσφυγες στη θάλασσα, πράγμα το οποίο αρνηθήκαμε αντιστεκόμενοι στην άνοδο εκείνης της ρητορικής του ακροδεξιού λαϊκισμού που θεωρούσε τους ανθρώπους αυτούς μια στατιστική και τους θανάτους τους μια στατιστική.

Και θυμάμαι του έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση μια φράση όταν του εξηγούσα την αναγκαία και δύσκολη Ευρωτουρκική συμφωνία ότι ‘η ανθρώπινη ζωή είναι πιο σημαντική από τις συμφωνίες και τα άρθρα τους’. Και του έκανε εντύπωση, είναι βέβαιο, καθώς πολύ αργότερα, σε μία ομιλία του προς τους δημοσιογράφους σε μία πτήση, αναφέρθηκε σε αυτή τη συζήτηση και σε αυτή τη φράση.

Τελευταία μας συνάντηση έγινε στην επίσκεψή του στην Αθήνα εδώ, αλλά πριν από αυτήν, στην επίσημη επίσκεψή του, αλλά πριν από αυτήν, τον συνάντησα ξανά στο γραφείο του στο Βατικανό τον Σεπτέμβρη του 2019 και επίσης από αυτήν τη συνάντηση μου έχει μείνει ένα προσωπικό στοιχείο και θα ήθελα να το καταθέσω, γιατί δείχνει και το ανθρώπινο ενδιαφέρον του πέρα από το πολιτικό του ενδιαφέρον, το κοινωνικό του ενδιαφέρον.

Με ρωτούσε για το προσφυγικό, για την κρίση, για το πώς πάει η κατάσταση στη χώρα, η οικονομική κατάσταση και με ρώτησε πώς βίωσα την ήττα του 2019. Ήταν λίγο μετά τις εκλογές του ‘19 και εκεί που συζητάγαμε πήρε ένα χαρτί, ένα δικό του επιστολόχαρτο και μου έγραψε κάποιους στίχους του Βιργίλιου από την Αινειάδα. Ο Αινείας, όταν φεύγει ηττημένος από την Τροία, βρίσκεται κάποια στιγμή στις ακτές της Καρχηδόνας και αναφέρεται στους συντρόφους του και τους λέει μια φράση την οποία μου έγραψε τότε: “Υπομείνετε και φυλάξτε τους εαυτούς σας για τις καλύτερες μέρες που σας περιμένουν”.

Έτσι, με αυτές τις σκέψεις θα ήθελα να εκφράσω την ευχή να ξεπεράσει ο Πάπας Φραγκίσκος τα προβλήματα της υγείας του, θα τα υπομείνει και να τα ξεπεράσει, και σε καλύτερες μέρες να συνεχίσει τη διακονία του, το έργο του, το πολύ σημαντικό αυτό πνευματικό έργο, να συνεχίσει να μιλάει για τις αδικίες και τις ανισότητες. Να συνεχίσει να είναι ο Πάπας του απλού καθημερινού ανθρώπου, ο Πάπας των φτωχών και το μήνυμά του να φτάσει παντού. Το μήνυμά του για ειρήνη, ιδίως στις μέρες μας, για τερματισμό των εμπόλεμων συγκρούσεων, για την ανάγκη να ξανακοιτάξουμε τον άνθρωπο ανεξαρτήτως χρώματος, φύλου και θρησκείας, ανεξαρτήτως σε ποιο Θεό πιστεύει. Και εύχομαι και αυτό το βιβλίο που σήμερα παρουσιάζεται εδώ στην Ελλάδα, να αποτελέσει, όπως και ο λόγος του Πάπα Φραγκίσκου, πηγή έμπνευσης για τους αναγνώστες του, όπως πηγή έμπνευσης αποτέλεσε για τον ελληνικό λαό θα έλεγα, ο λόγος του και η στάση του τις δύσκολες στιγμές του 2016, κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης.

Οι αναφορές του Πάπα Φραγκίσκου για την επίσκεψή του στην Ελλάδα

«…Mε αυτούς τους στοχασμούς στην ψυχή, λίγους μήνες μετά το Ιράκ, επέστρεψα στη Λέσβο, το ελληνικό νησί που φιλοξενεί το κέντρο μεταναστών της Μόριας, το μεγαλύτερο της Ευρώπης, που για πάρα πολύ καιρό έδειχνε το πρόσωπο της αποτυχίας της μεταναστευτικής πολιτικής της γηραιάς Ευρώπης. Είχα ξαναβρεθεί εκεί πέντε χρόνια νωρίτερα, το 2016, σε ένα ταξίδι-αστραπή με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, τον Αρχιεπίσκοπο της Ελλάδας Ιερώνυμο μετά από πρόσκληση του τότε Έλληνα Πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, ενός ανθρώπου προς τον οποίο  έχω βαθύ σεβασμό, Ενός πολιτικού  που ήξερε να αγωνίζεται για το καλό του λαού του.

Το κέντρο μεταναστών μου φάνηκε αμέσως σαν ένας κύκλος της δαντικής κόλασης μιας τραυματισμένης ανθρωπότητας.: κουρέλια, λάσπη, λαμαρίνες, οδύνη.

Έρχονταν από το Ιράκ, το Αφγανιστάν, τη Συρία, την Αφρική, από τόσες πολλές χώρες που έχανες τον λογαριασμό.

Πολλοί ανάμεσά τους ήταν παιδιά, πολλά από αυτά είχαν αναγκαστεί να γίνουν μάρτυρες του θανάτου των γονιών και των συντρόφων τους που πνίγηκαν στη θάλασσα. Το χρωματιστό χαρτονάκι στα χέρια μιας μικρούλας έγραφε: “Είμαστε Γιαζίντι, χρειαζόμαστε βοήθεια, βοήθεια, βοήθεια.” Τρεις φορές.

Εκείνη τη μέρα τους αγκαλιάσαμε και σφίξαμε τα χέρια όλων. Ακόμη θυμάμαι την ιστορία ενός νέου άντρα με τους δυο γιούς τους, ήταν Μουσουλμάνος παντρεμένος με μια Χριστιανή κοπέλα: Αγαπούσε ο ένας τον άλλο, σεβόταν ο ένας τον άλλο, είπε, ανάμεσα σε αναφιλητά…εκείνος ο άντρας δεν μπορούσε να σταματήσει να κλαίει. Όμως μια μέρα εισέβαλαν τρομοκράτες στο σπίτι τους και η γυναίκα του, που δεν ήθελε να αποκηρύξει την πίστη της σφαγιάστηκε μπροστά στα μάτια του. Μια συνειδητή μάρτυρας  ανάμεσα σε χιλιάδες αθέλητα μάρτυρες…

Εκεί, στη Μόρια, ο πρωθυπουργός Τσίπρας, μου  μίλησε για τρεις οικογένειες προσφύγων από τη Συρία: τα χαρτιά τους ήταν έτοιμα για να μεταναστεύσουν αλλά δεν μπορούσαν να βρουν κατάλυμα. Συνολικά 12 άνθρωποι, 6 εξ αυτών παιδιά. “Θα τους πάρω μαζί μου”, είπα, Συλλέξαμε βιαστικά τα χαρτιά τους, πήραμε βίζες από το ελληνικό και το ιταλικό κράτος, και 3 ώρες αργότερα ήταν όλοι στο αεροπλάνο για τη Ρώμη, φιλοξενούμενοι  του Βατικανού και της Κοινότητας του Αγίου Αιγιδίου. Κατά τη διάρκεια της πτήσης διηγήθηκαν ο καθένας την ιστορία του:  ζωές ανθρώπων που είχαν χάσει τα πάντα: σπίτι, δουλειά, αναμνήσεις.

Ο Ramy και η Suhila ήρθαν από το Deir ez-Zor, την περιοχή που συνορεύει με το Ιράκ, τη σκηνή όπου έγιναν οι βίαιες σφαγές από τους τζιχαντιστές κατά τη διάρκεια τους εμφυλίου πολέμου στη Συρία. Εκείνος ήταν δάσκαλος, εκείνη μοδίστρα. Ξεπερνώντας αμέτρητους κινδύνους, εκείνοι και τα τρία παιδιά τους έφτασαν στην Ελλάδα, περνώντας από την Τουρκία.

O Osama και η Wafa, από την άλλη πλευρά, ήταν από την Zamalka, στην περιφέρεια της Δαμασκού, από όπου αναγκάστηκαν να δραπετεύσουν την ημέρα που το σπίτι τους βομβαρδίστηκε. Είχαν μαζί τους τα δύο τους παιδιά: Η μητέρα είπε ότι το τραύμα έκανε τη μικρότερη τους κόρη να σταματήσει να μιλάει για αρκετό καιρό και ακόμη ξυπνούσε κάθε βράδυ ουρλιάζοντας.

Έπειτα ήταν ο Hasan και η Nour, εκείνος σχεδιαστής εξωτερικών χώρων κι εκείνοι από Συρο-Παλαιστινιακή οικογένεια, με πτυχίο στη γεωπονία. Είχαν δραπετεύσει από τα περίχωρα της Δαμασκού μαζί με το δίχρονο γιο τους. “Πριν τον πόλεμο”, μου είπε ο Nour Essa, “η χώρα μου ήταν ένα σύμβολο ειρηνικής συνύπαρξης. Είμαστε Μουσουλμάνοι, όμως οι καλύτεροι φίλοι μας περιλαμβάνουν Χριστιανούς, Δρούζους και Αλαουίτες. Γιορτάζαμε τα Χριστούγεννα και το Eid όλοι μαζί. Τότε ο σύζυγός μου κλήθηκε για στρατιωτική θητεία, αλλά ούτε αυτός ούτε εγώ θέλαμε να σκοτώσουμε τα αδέλφια μας.” Η Οδύσσεια διήρκεσε μήνες: πρώτα να γλιτώσουν από τους βομβαρδισμούς, έπειτα από τους διακινητές του ISIS, του καθεστώτος και, τελικά, το φριχτό ταξίδι στη θάλασσα, όπου πολλές φορές απωθήθηκαν ώσπου η βάρκα τους αναποδογύρισε. “Η ειρήνη είναι ευλογία”, είπε η Nour, “Ο πόλεμος είναι βδέλυγμα”.

Παρότι το σοκ που είχαν όλοι βιώσει ήταν ισχυρό, μόλις προσγειώθηκε το αεροπλάνο ήταν απρόθυμοι να κατέβουν, παραμένοντας σε παράλυση από τον φόβο, αν και γνώριζαν ότι τώρα ήταν στο ταξίδι τους προς την ασφάλεια. Θυμάμαι, επίσης, ένα τηλεφώνημα με τον Τσίπρα πριν επιβιβαστούμε. Όπως λέγαμε αντίο, μου είπε για μια άλλη λίστα προσφύγων που και εκείνοι είχαν έτοιμα τα χαρτιά τους: “Όμως ξέρω πως όλες οι θέσεις στο αεροπλάνο σου είναι ήδη πιασμένες”, συμπλήρωσε. “Μην ανησυχείς”, είπα στον πρωθυπουργό, “τακτοποίησέ το εσύ κι εγώ θα τους δεχτώ”. Κι αυτό και έγινε: Λίγους μήνες αργότερα, 9 ακόμη Σύριοι πρόσφυγες έφτασαν στο αεροδρόμιο της Ρώμης σε συνεργασία με το ελληνικό Υπουργείο Εσωτερικών, και ακόμη 43 πρόσφυγες από Αφγανιστάν, Καμερούν, Τόνγκο θα έφταναν τον Δεκέμβριο του 2019, πάλι από τη Λέσβο μέσω του Γραφείου της Αποστολικής Διακονίας.

Στη Ρώμη, η Nour Essa πήρε το πτυχίο της στη βιολογία με τη βοήθεια μιας υποτροφίας και τώρα εργάζεται σαν βιολόγος στο νοσοκομείο Παίδων Gesu. Έχοντας μια φορά ρισκάρει να δει το δικό της παιδί να πνίγεται στη Μεσόγειο, σώζει τις ζωές άλλων παιδιών στο ειδικό κέντρο για τη διάγνωση και τη θεραπεία σπάνιων ασθενειών.

Πήγα άλλη μια φορά το 2021 σε εκείνο το νησί του Αιγαίου , γιατί για εμένα αντιπροσωπεύει την απειλή του ναυαγίου, το οποίο πρέπει πάσα θυσία να ξορκίσουμε: το ναυάγιο του πολιτισμού μας.

Δεν μπορούμε, πλέον, να επιτρέψουμε να συνεχιστεί αυτή η ντροπή, να συνεχίσουν τα κοντέινερ , η κατατρεγμένη ανθρωπότητα, η αδελφοσύνη  που δεν προσφέρθηκε ποτέ, να εκπροσωπούν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν μπορούμε, πλέον να συναινούμε στην μεταμόρφωση της Μεσόγειου που για χιλιετίες ένωνε διαφορετικούς λαούς και απομακρυσμένα εδάφη  σε ένα ψυχρό νεκροταφείο χωρίς ταφόπλακες.

Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε, άλλο, η θάλασσά μας (mare nosrtum) να γίνει θάλασσα θανάτου (mare mortuum), ένα θέατρο συγκρούσεων και όχι τόπος συναντήσεων.

Όποιος φοβάται τα πρόσωπα που είδα στη Λέσβο είναι γιατί δεν βρήκε ποτέ το θάρρος να τα  κοιτάξει στα μάτια. Δεν είδε ποτέ τα μάτια των παιδιών τους

Οφείλουμε  να τροφοδοτούμε την ελπίδα με την δύναμη των πράξεων. Δηλαδή με την δύναμη των πράξεων αντί να ελπίζουμε σε πράξεις δύναμης.

Και πρέπει με κάθε κόστος να αποφύγουμε την προπαγάνδα που ενσταλάζει τον φόβο για τον άλλον στην κοινωνία. Αυτή η προπαγάνδα, απέχει πολύ από το να είναι αθώα, τρέφεται με πολέμους που χρηματοδοτούνται πλουσιοπάροχα, με σκοτεινούς χειρισμούς για τη διακίνηση  όπλων και την εξάπλωση της εμπορίας τους, από οικονομικές συμφωνίες υπογεγραμμένες πάνω στην σάρκα των ανθρώπων.

Πρέπει να καταπολεμηθούν οι βαθύτερες αιτίες όχι τα δύστυχα πλάσματα που πληρώνουν τις συνέπειές τους.

Και για να γίνει αυτό, πρέπει να προσεγγίσουμε αυτές τις καταλυτικές αλλαγές με μεγαλείο ψυχής, ξέροντας ότι πέρα  από τα θλιβερά εκλογικά συμφέροντα. Δεν υπάρχουν  εύκολες λύσεις σε τόσο πολύπλοκα ζητήματα.

Πρέπει να είμαστε πεπεισμένοι, πάνω απ’ όλα για ένα πράγμα: διώχνοντάς τους φτωχούς διώχνουμε  την ειρήνη και όταν γίνεται κάτι τέτοιο προκαλούμε την καταστροφή μας με τα ίδια μας τα χέρια . Γιατί πάντα και η ιστορία  μας το διδάσκει με πολύ σκληρό τρόπο πως οι ακραίοι αποκλεισμοί και εθνικισμοί έχουν καταστροφικές επιπτώσεις ακόμη και για όσους τους επιβάλλουν».