Τα ιδιαίτερα και άκρως δυστοπικά ποιοτικά χαρακτηριστικά που έχουν οι νέοι αυταρχικοί ηγέτες, οπως περιέγραψε με εμφατικό τρόπο ο Jeffrey Kopstein, κατά την παρέμβασή του στη 2η Διεθνή Διάσκεψη που πραγματοποίησε το Ινστιτούτο Αλέξη Τσίπρα με θέμα «Δημοκρατία και Κοινωνική Δικαιοσύνη» στις 10 Ιουνίου 2025 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του University of California, Irvine, που συμμετείχε στην 1η Θεματική Ενότητα με τίτλο «Η προοδευτική απάντηση στην κρίση Δημοκρατίας», σημείωσε ότι οι νέοι αυταρχικοί ηγέτες όχι μόνο δεν έχουν τίποτα κατά των εκλογών αλλά τα πάνε και πολύ καλά στο να κερδίζουν τις εκλογές.

«Ο Τραμπ και οι όμοιοί του δεν επιτίθενται απλώς στη δημοκρατία. Με κάποιο τρόπο επιτίθενται στη σύγχρονη κυβέρνηση. Τι εννοώ; Είναι οργίλοι απέναντι στα κράτη, μερικές φορές προσυπογράφουν και θεωρίες συνωμοσίες και μιλάνε για το βαθύ κράτος και όλες αυτές είναι χαρακτηριστικές αντιδράσεις του προ-μοντέρνου ηγέτη απέναντι σε οποιαδήποτε διαδικασία που μπορεί να θέσει όρια στη δική του εξουσία».

Όπως εξήγησε, το καθεστώς εξουσίας “patrimonialism”, πρόκειται για μια παλιά μορφή άσκησης ηγεσίας στην οποία ο ασκών την εξουσία θεωρούσε ότι το κράτος είναι προσωπική του ιδιοκτησία, δικαιωματικά είναι ο πατέρας του έθνους, είναι ο άνθρωπος που θα διατηρήσει και συντηρήσει τις ιεραρχίες που υφίστανται και πάνω απ’ όλα οι προσωπικές συμμαχίες μετρούσαν περισσότερο από τις ικανότητες.

«Αυτό προσπαθεί να φτιάξει ο Τραμπ σήμερα στις ΗΠΑ. Όπως το περιέγραψε ο Μαξ Βέμπερ, ο Γερμανός κοινωνιολόγος, και αντί να κοιτάμε θεωρίες περί φασισμού ή να χαρακτηρίζουμε κάποιον φασίστα ή τον άλλον φασίστα, νομίζω πιθανότατα θα είναι πιο παραγωγικό και πλέον κατάλληλο να δούμε τον ίδιο τον “Νονό”, το έργο.  Να μην δούμε τον Τραμπ ως φερέλπιδα Χίτλερ, αλλά να τον δούμε σαν τον Κορλεόνε. Στις ΗΠΑ και στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων θα μπορούσε να είναι ο επικεφαλής των πέντε μαφιόζικων οικογενειών που κάθονται στο ίδιο τραπέζι με τον Ντον Τσίτσο, Βλαντιμίρ Πούτιν και όποιον άλλον», ανέφερε χαρακτηριστικά ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του University of California, Irvine.

Περιγράφοντας την πολιτική και τη στρατηγική των νέων αυταρχικών ηγετών ο Jeffrey Kopstein επισήμανε ότι «αυτή η μορφή του κράτους θα πηγαίνει πολύ καλά στο να ασκεί βία εναντίον των πολιτών του ίδιου του κράτους. Αυτό που δεν κάνει καλά ένα τέτοιο κράτος είναι να λειτουργεί ως σύγχρονη δημοκρατία. Τέτοιοι ηγέτες, συνήθως, έχουν φίλους και υποστηρικτές τους, συγγενείς, τους αναθέτουν καθήκοντα στην κυβέρνηση».

Σχολιάζοντας τις πρώτες κινήσεις του Τραμπ αμέσως μετά την εκλογή του, ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών, σημείωσε ότι όλοι οι υπεύθυνοι – όπως του Project 2025 και του Heritage Foundation – ξέρουν πάρα πολύ καλά τι κάνουν.

«Και αν εξεπλάγη η  αριστερά, εξεπλάγη, κυρίως, όχι λόγω του αυταρχικού Τραμπ όταν επανεξελέγη, αλλά εξεπλάγησαν από την ταχύτητα με την οποία προσπάθησε να διαλύσει, να αποδομήσει το σύγχρονο κράτος.  Στο τέλος, λοιπόν, τι θα μείνει άραγε. Θα υπάρχει ελευθερία, φιλελεύθερη, θα υπάρχει  δημοκρατία; Θα υπάρχει μια εκτελεστική εξουσία που θα κάνει λογικά και ορθολογικά τα πράγματα;  Τι θα μείνει; Θα μείνει στο τέλος ο νονός, ο ηγέτης, ο παραδοσιακός μιας άλλης εποχής».

Μήπως ήταν εκεί ως δήλωση και ως ένδειξη ότι έχουν στο χέρι τους τον Τραμπ; Ή μήπως ήταν στη σκηνή και δη στην πρώτη σειρά διότι τους ελέγχει ο Τραμπ; Ο Τραμπ δεν τους προσκάλεσε για να δείξει ότι είναι υποτελής. Ο Μασκ, ο Μπέζος και οι άλλοι προσήλθαν για να δηλώσουν ότι υποτάσσονται σε εκείνον. Είναι πιστοί και αφοσιωμένοι.

Πολλοί πιστεύουν στην Αμερική ότι το να είσαι πλούσιος είναι ισχυρός. Όμως φαίνεται ότι το να είσαι ισχυρός είναι εκείνο που σε κάνει πλούσιο. Και είναι τεράστια η διαφορά μεταξύ αυτού και του προηγούμενου που περιέγραψα σε σχέση με αυτά που είδαμε μέχρι στιγμής είναι ιδιαιτέρως δε, σε αυτό που συνέβη. Τώρα στην τελευταία σύγκρουση Μασκ και Τραμπ.

Ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του University of California, Irvine, επεσήμανε ότι εκείνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ενισχύσουμε, να προάγουμε τις μεταρρυθμίσεις.

«Μπορεί να διαφωνούμε για τις φορολογικές κλίμακες ή για το σύστημα. Όμως θα πρέπει όλοι μαζί να στηρίξουμε και να ενισχύσουμε το σύγχρονο κράτος που είναι ένα εξαιρετικό επίτευγμα και πρέπει να το εκτιμήσουμε. Και εκτιμούμε τα πράγματα όταν εκείνα υφίστανται απειλές ή βάλλονται».

Αναλυτικά η παρέμβαση του Jeffrey Kopstein

Χ. ΤΖΗΜΗΤΡΑΣ: θα απευθυνθώ πρώτα στον Jeffrey Kopstein ο οποίος έγραψε ένα πολύ γνωστό βιβλίο με τίτλο “Η επίθεση του κράτους – The Assault of the State” και νομίζω θα μοιραστεί κάποιες σκέψεις μαζί μας, σε σχέση με το βιβλίο του. Επίσης, θα σου ζητήσω να ορίσεις τον Στάλιν γιατί εκείνος είχε πει ότι δεν μετράει το ποιος ψηφίζει αλλά ποιος μετράει τις ψήφους και συνεκδοχικά η ερώτησή μου είναι, είναι η κυβέρνηση η διοίκηση το πρόβλημα ή μήπως εκείνοι που εκλέγουν την κυβέρνηση στην εξουσία;

J. KOPSTEIN: Ευχαριστώ που με προσκαλέσατε σε αυτή τη διάσκεψη. Ήμουν στο Λος Άντζελες χθες και ξεκίνησαν εκεί και οι εξεγέρσεις. Έχω 2 λόγια να πω γιατί το έζησα αυτό. Ευχαριστίες στον κο Τσίπρα. Έχω να έρθω στην Αθήνα από τα 17 μου. Τότε ήτανε ένα τουρνουά μπάσκετ, παίζαμε 17χρονοι μαθητές λυκείου. Έχει αλλάξει εν τω μεταξύ, έχουν αλλάξει πολλά στα τελευταία 50 χρόνια. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε είναι βαθύτατες. Πράγματι. Και νομίζω έχετε θέσει το δάχτυλο υπό τον τύπο των ήλων.

Παγκόσμια, φιλελεύθερη τάξη, η αλλαγή της θα προϋποθέσει ένα συνασπισμό. Η δημιουργία συνασπισμών συμμαχιών είναι κάτι ενδιαφέρον. Ο μεγάλος εχθρός της αριστεράς, νομίζω, προσωπική άποψη είναι, ήταν πάντα αυτή η επιμονή και εμμονή στην αγνότητα. Αν θες να λύσεις τέτοια προβλήματα, θα πρέπει να φτιάξεις μία πραγματική συμμαχία. Όμως μια συμμαχία γιατί γεννάται το ερώτημα. Να κάνει τι η συμμαχία;

Θα ασχοληθώ λίγο με τις ΗΠΑ. Και ο Λεβίνσκι και ο Ζίμπα έχουν πει ότι ο Τραμπ ή οι όμοιοί του, υπονομεύουν την ανοχή, την ανεκτικότητα εν τω μεταξύ προάγουν τις δικές τους κουλτούρες. Προφανώς τέτοιοι άνθρωποι αποτελούν σοβαρή απειλή για τη δημοκρατία. Γιατί δεν τους ενδιαφέρουν οι αποφάσεις των δικαστηρίων.

Επιλεκτικά χορηγούν καθεστώς ή κάρτα διαμονής σε κάποιους. Κάποιους άλλους τους διώχνουν. Επίσης επιτίθενται σε θεσμούς πολιτιστικούς και σε πανεπιστήμια. Κάνουν χρήση των στρατιωτικών δυνάμεων για να αντιμετωπίσουν αναταραχές. Κάτι που είναι παράνομο στις ΗΠΑ.  Μπορεί μόνο να ισχύσει μόνο αν είναι πολύ περιοριστικοί όροι. Και επίσης υπονομεύεται ο φεντεραλισμός.

Γι’ αυτό συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην πολιτεία της Καλιφόρνια. Έχουμε μία σύγκρουση μεταξύ του πρόεδρου από την μια και του κυβερνήτη της Καλιφόρνια. Και οι δυο τους διακονίζονται προκειμένου να διεκδικήσουν ο καθένας για λογαριασμό του το δικαίωμα να βγάλει στρατιώτες στους δρόμους. Όλα αυτά είναι απειλές για τη δημοκρατία.

Και θα χρειαστεί τεράστιο θάρρος, κουράγιο και δημιουργικότητα για να απαντήσει κανείς αυτά. Όμως τώρα έρχομαι στο ερώτημά σου. Και θα εστιάσω στις οφθαλμοφανείς απειλές που πιστεύω είναι οφθαλμοφανείς για όλους και όλες εδώ. Ενδεχομένως, μας λείπει κάτι πιο μεγάλο.

Οι νέοι αυταρχικοί ηγέτες δεν έχουν τίποτα κατά των εκλογών. Και αυτό έχει ενδιαφέρον. Τα πάνε και πολύ καλά στο να κερδίζουν τις εκλογές. Και ακόμα και με όρους συνταγματικούς. Θέλω να επιστησώ την προσοχή μας μια στιγμή σε κάτι άλλο.  Για ένα λεπτό μόνο. Ο Τραμπ και οι όμοιοί του δεν επιτίθενται απλώς στη δημοκρατία. Με κάποιο τρόπο επιτίθενται στη σύγχρονη κυβέρνηση.

Τι εννοώ; Είναι οργίλοι απέναντι στα κράτη, μερικές φορές προσυπογράφουν και θεωρίες συνωμοσίες και μιλάει για το βαθύ κράτος και όλες αυτές είναι χαρακτηριστικές αντιδράσεις του προ-μοντέρνου ηγέτη απέναντι σε οποιαδήποτε διαδικασία που μπορεί να θέσει όρια στη δική του εξουσία. Υπάρχει και λέξη για αυτό το είδος του αρχηγού. Λέξη χαρακτηριστική.

Ο Μαξ Βέμπερ μιλούσε για τον πατριμονιαλισμό. Παλιά μορφή άσκησης ηγεσίας και εξουσίας στην οποία ο ασκών την εξουσία θεωρούσε ότι το κράτος είναι προσωπική του ιδιοκτησία, δικαιωματικά είναι ο πατέρας του έθνους, είναι ο άνθρωπος που θα διατηρήσει και συντηρήσει τις ιεραρχίες που υφίστανται και πάνω απ’ όλα οι προσωπικές συμμαχίες μετρούσαν περισσότερο από τις ικανότητες.

Αυτό προσπαθεί να φτιάξει ο Τραμπ σήμερα στις ΗΠΑ. Όπως του περιέγραψε ο Μαξ Βέμπερ, ο κοινωνιολόγος ο Γερμανός, και αντί να κοιτάμε θεωρίες περί φασισμού ή να χαρακτηρίζουμε κάποιον φασίστα ή τον άλλον φασίστα, νομίζω πιθανότατα θα είναι πιο παραγωγικό και πλέον κατάλληλο να δούμε τον ίδιο τον νονό, το έργο.

Να μην δούμε τον Τραμπ ως φερέλπιδα Χίτλερ, αλλά τον δούμε σαν τον Κορλεόνε. Στις ΗΠΑ και στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων θα μπορούσε να είναι ο επικεφαλής των πέντε μαφιόζικων οικογενειών που κάθονται στο ίδιο τραπέζι με τον Ντον Τσίτσο, Βλαντιμίρ Πούτιν και όποιον άλλον.

Τώρα, γιατί θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει αυτό; Κοιτάξτε, πρωτίστως έχει σημασία να μας ενδιαφέρει αυτό, γιατί αυτό το σύστημα του πατριμονιαλισμού ήταν η κυρίαρχη μορφή ηγεσίας στο μεγαλύτερο κομμάτι της ανθρώπινης ιστορίας.

Ξεπερνούσε το κράτος ουσιαστικά, δεν υφίστατο ως ξεχωριστή οντότητα. Ήταν το σπίτι, η περιουσία του συμβολικού πατέρα του έθνους. Και αυτή ακριβώς η ιδέα ενσωματώνεται στα λεχθέντα από τον ίδιο τον Τραμπ εσχάτως. Εκείνος που θα σώσει τη χώρα του δεν παραβιάζει τον νόμο, είπε ο Τραμπ.

Αυτή η μορφή του κράτους θα πηγαίνει πολύ καλά στο να ασκεί τη βία εναντίον των πολιτών του ίδιου του κράτους. Αυτό που δεν κάνει καλά ένα τέτοιο κράτος είναι να λειτουργεί ως σύγχρονη δημοκρατία.

Τέτοιοι ηγέτες συνήθως, φίλους και υποστηρικτές τους, μάγους, συγγενείς, τους αναθέτουν καθήκοντα στην κυβέρνηση, επιτίθεται στους ξένους, προάγουν και στηρίζουν την ανικανότητα, την ανεπάρκεια, τα δεινά, την κακουχία, τη φτώχεια.

Και το ενδιαφέρον είναι ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός είναι εκείνος που έφερε την αλλαγή σε όλα αυτά που υπήρχαν και παλιότερα. Και όπως είπε ο Βέμπερ, έτσι ξεκινήσαμε με την νόμιμη, λογική ή εύλογη γραφειοκρατία. Υπήρχαν θεσμοί, υπήρχαν κανόνες, υπήρχαν νόρμες, τις ακολουθούσε.

Το νέο σύγχρονο κράτος, που λειτουργούσε με κανόνες, έκανε τον κόσμο μας λίγο πολύ υγιή, ασφαλή και σχετικά πλούσιο. Δεν τον έκανε τέλειο τον κόσμο μας, κάθε άλλο, αλλά τουλάχιστον τον βελτίωσε σε σχέση με τα προϋπάρχοντα.

Το σύγχρονο κράτος αυτή τη στιγμή δέχεται επίθεση. Οι Αμερικανοί πολίτες, πάνω από όλα, αγαπούν να μισούν το κράτος. Χωρίς όμως το κράτος, θα είναι δηλητηριώδης, ο αέρας που αναπνέουμε, το νερό που θα πίνουμε επικίνδυνο, ανίκανοι θα διδάσκουν τα παιδιά μας, το σύστημα δημόσιας υγείας δεν θα υφίσταται πλέον και τα χρήματά μας δεν θα έχουν καμία αξία.

Μπορεί όμως ο Τραμπ όντως να τα καταφέρει άραγε; Μπορεί να πετύχει; Γιατί αυτό είναι και το ερώτημά σου. Θα το πετύχει αυτό που επιδιώκει;

Το ενδιαφέρον είναι ότι οι ηγέτες μιας άλλης εποχής, πριν από τη νεοτερικότητα, πριν από τον σύγχρονο κόσμο, απλώς έκαναν ό,τι ήθελαν. Σήμερα, ο Τραμπ προσπαθεί να διαλύσει τις υφιστάμενες δομές της γραφειοκρατίας. Είναι εύκολο να λοιδορείς τον  Ίλον Μάσκ, είναι πολύ εύκολο να κοροϊδεύεις τον Μάσκ, ο οποίος τα κατάφερε να διαλύσει το κράτος, δεν ήξερε πολλά για το κράτος παραδόξως, δεν είχε καμία περιέργεια σχετικά με τους οργανισμούς που ήθελε να διαλύσει. Αλλά υπάρχουν και άλλοι.

Υπάρχουν ιδίως οι υπεύθυνοι του Project 2025 και το Heritage Foundation, οι οποίοι είναι σοβαροί και ξέρουν πολύ καλά τι κάνουν. Ξέρουν πάρα πολύ καλά τι κάνουν. Και αν εξεπλάγη η  αριστερά, εξεπλάγην κυρίως όχι λόγω του αυταρχικού Τραμπ όταν επανεξελέγη, αλλά εξεπλάγησαν από την ταχύτητα με την οποία προσπάθησε να διαλύσει, να αποδομήσει το σύγχρονο κράτος.

Στο τέλος, λοιπόν, τι θα μείνει άραγε. Θα υπάρχει ελευθερία, φιλελεύθερη, θα υπάρχει  δημοκρατία; Θα υπάρχει μια εκτελεστική εξουσία που θα κάνει λογικά και ορθολογικά τα πράγματα;  Τι θα μείνει; Θα μείνει στο τέλος ο νονός, ο ηγέτης, ο παραδοσιακός μιας άλλης εποχής.

Τώρα, το θέμα είναι πως οι εκλογές οι ίδιες είναι πράξεις διοίκησης, διακυβέρνησης, συνδέονται με το σύγχρονο κράτος. Θυμηθείτε την διαδικασία την εκλογική, τις εκστρατείες. Όλα αυτά είναι αναπόσπαστο κομμάτι της παλιάς εξουσίας, της παραδοσιακής μορφής πρώτου σύγχρονου κράτους. Άρα θα πρέπει εμείς να τα προσφέρουμε, να υπερασπιστούμε αυτά που υπάρχουν.

Και επίσης υπάρχει το πρόβλημα της αναδιανομής και του καπιταλισμού. Ξέρω ότι οι προοδευτικοί ανησυχούν για αυτό. Καμιά φορά ανησυχούν και εγώ για αυτό το ζήτημα. Όμως φρονώ ότι θα ήταν σφάλμα να δούμε τον Τραμπ ως έναν μικρό ρεπουμπλικάνο που ασχολείται με το μικρό κράτος και με ελάχιστη φορολογία. Θυμηθείτε τι συνέβη στην ορκωμοσία του. Ποιος ήταν επί σκηνής, ποιος ήταν στην πρώτη σειρά; Οι ολιγάρχες, οι καπιταλιστές.

Μήπως ήταν εκεί ως δήλωση και ως ένδειξη ότι έχουν στο χέρι τους τον Τραμπ; Ή μήπως ήταν στη σκηνή και δη στην πρώτη σειρά διότι τους ελέγχει ο Τραμπ; Ο Τραμπ δεν τους προσκάλεσε για να δείξει ότι είναι υποτελής. Ο Μασκ, ο Μπέζος και οι άλλοι προσήλθαν για να δηλώσουν ότι υποτάσσονται σε εκείνον. Είναι πιστοί και αφοσιωμένοι.

Πολλοί πιστεύουν στην Αμερική ότι το να είσαι πλούσιος είναι ισχυρός. Όμως φαίνεται ότι το να είσαι ισχυρός είναι εκείνο που σε κάνει πλούσιο. Και είναι τεράστια η διαφορά μεταξύ αυτού και του προηγούμενου που περιέγραψα σε σχέση με αυτά που είδαμε μέχρι στιγμής είναι ιδιαιτέρως δε, σε αυτό που συνέβη. Τώρα στην τελευταία σύγκρουση Μασκ και Τραμπ.

Έχουμε λοιπόν έναν κόσμο στον οποίο ο Μασκ και οι φίλοι του, έναν κόσμο που προσπαθούν να τον δημιουργήσουν, το να φυλάς το δαχτυλίδι. Άρα η παράκληση και η υποταγή είναι πολύ σημαντική για την καινοτομία. Δεν μιλάμε για νεοφιλελευθερισμό. Δεν θα μειώσει το κράτος.  Θα το γεμίσει με υποστηρικτές του, αφοσιωμένους ανθρώπους σε αυτόν και θεωρεί πως πρέπει να λειτουργήσουν οι αγορές.

Και αφής στιγμής και αυτό είναι η κακή είδηση της ημέρας. Αν διαλύσεις ή αποδομήσεις το σύγχρονο κράτος δεν υπάρχει εγγύηση ότι θα μπορέσεις να το ξανασυνθέσεις όταν το χρειαστείς.  Θυμηθείτε το covid, την πανδημία και δη τις πρώτες εβδομάδες όταν ο Τραμπ βγήκε και είπε τι; Μας είπε να πιούμε χλωρίνη. Μας το είπε να πιούμε χλωρίνη. Ενώ καθόταν δίπλα ένας ειδικός και δεν μίλησε. Εγώ δεν θα ήθελα να μου λέει να πιώ χλωρίνη ο Τραμπ. Αλλά δεν μπορούσα να κάνω και κάτι.

Εδώ λοιπόν έχουμε το ρόλο των ολιγαρχών, τις ανισότητες, ανησυχώ σχετικά με το κατά πόσο θα φτάσουμε σε εκείνο το σημείο. Εκείνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ενισχύσουμε, να προάγουμε τις μεταρρυθμίσεις. Μπορεί να διαφωνούμε για τις φορολογικές κλίμακες ή για το σύστημα.

Όμως θα πρέπει όλοι μαζί να στηρίξουμε και να ενισχύσουμε το σύγχρονο κράτος που είναι ένα εξαιρετικό επίτευγμα και πρέπει να το εκτιμήσουμε. Και εκτιμούμε τα πράγματα όταν εκείνα υφίστανται απειλές ή βάλλονται. Σας ευχαριστώ πολύ.