Το μείζον ζήτημα της διεύρυνσης της Ε.Ε σε σχέση με τα Δυτικά Βαλκάνια και τις κινήσεις που πρέπει να γίνουν και από τις δύο πλευρές αναλύθηκε διεξοδικά στο 4ο πάνελ της Διεθνούς Διάσκεψης για την «Ειρήνη και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη» που πραγματοποιήθηκε στις 17 & 18 Ιουνίου 2024 από το «Ινστιτούτο Αλέξη Τσίπρα» και το «Ίδρυμα Ζόραν Ζάεφ».
Στο πάνελ συμμετείχαν ο Milos Vucevic, Πρωθυπουργός της Σερβίας, ο Γιώργος Παπανδρέου, πρώην Πρωθυπουργός της Ελλάδας, ο Vlado Bučkovski, πρώην Πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας, ο Igli Hasani, Υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων και Εξωτερικών της Αλβανίας και ο Miroslav Lajcak, Ειδικός Απεσταλμένος Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Δυτικά Βαλκάνια.
Δεν υπάρχει ολοκληρωμένη Ευρώπη χωρίς τα κράτη της Βαλκανικής
Καίρια ερωτήματα για το κατά πόσο πράγματι η Ε.Ε είναι έτοιμη να συμπεριλάβει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στις τάξεις της έθεσε ο Πρωθυπουργός της Σερβίας, Milos Vucevic, στην τοποθέτησή του.
Ο κ. Vucevic, συνέδεσε τις προοπτικές ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση των Δυτικών Βαλκανίων με το μέλλον της Ευρώπης αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «υπήρχαν προσδοκίες, που υπαγόρευαν ότι κάτι καινούργιο έρχεται και ήρθε ο καιρός να πιστέψουμε – να μας ενθαρρύνουν να πιστέψουμε – ότι η Ευρώπη είναι έτοιμη να συμπεριλάβει και εμάς. Δεν βλέπω ότι αυτό είναι δυνατό, να έχεις μία πλήρη Ευρώπη χωρίς τα κράτη της Βαλκανικής».
Ο Πρωθυπουργός της Σερβίας επισήμανε ότι οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων θα πρέπει να συνεχίσουν τις μεταρρυθμίσεις, οι οποίες, όμως, θα πρέπει, όπως χαρακτηριστικά είπε, να υποστηριχθούν με συγκεκριμένα μέτρα από τις Βρυξέλλες.
«Χρειάζεται λοιπόν να έχουμε ένα απτό σημάδι από τις Βρυξέλλες. Ένα μήνυμα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση άραγε χρειάζεται την περιοχή αυτή;», αναρωτήθηκε ο Milos Vucevic.
Ο πρωθυπουργός της Σερβίας, αναφερόμενος στη χώρα του, υπογράμμισε ότι είναι έτοιμη και διατεθειμένη να συνεχίσει να πορεύεται πάνω στο ευρωπαϊκό μονοπάτι το οποίο είναι «και από πλευράς στρατηγικής και εθνικών συμφερόντων αυτό που θέλουμε, που έχουμε ευθαρσώς δηλώσει ξανά και ξανά, και συνεχίζουμε να το δηλώνουμε. Πως είμαστε έτοιμοι και διατεθειμένοι να προχωρήσουμε και δεν είναι απλώς μία επίσημη δήλωση στα χαρτιά».
«Η Σερβία έχει εθνικό συμφέρον να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πιστεύω ότι όλες οι χώρες της δυτικής Βαλκανικής αντιστοίχως έχουν και είναι επ’ ωφελεία τους να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση», κατέληξε στην εισήγησή του ο Milos Vucevic.
Οι λαοί των Δυτικών Βαλκανίων να πάρουν την τύχη στα χέρια τους
Ως θετικό παράδειγμα για την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων χαρακτήρισε τη Συμφωνία των Πρεσπών ο πρώην Πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, επισημαίνοντας παράλληλα ότι η προσπάθεια αυτή δεν επιβραβεύτηκε και το γεγονός αυτό δημιούργησε ένα πάρα πολύ αρνητικό κλίμα σε όλα τα Δυτικά Βαλκάνια.
«Ουσιαστικά τι είπαν ή τι λένε διάφοροι εύκολα, εάν είναι να κάνουμε θυσίες, αν είναι να προσπαθήσουμε να λύσουμε το θέμα του Κοσσυφοπεδίου με την Σερβία, αν είναι να λύσουμε το βοσνιακό πρόβλημα, με θυσίες και με συμβιβασμούς, θα έχουμε προοπτική ή απλώς θα έχουμε μία ξανά άρνηση από πλευράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης;», σημείωσε ο πρώην Πρωθυπουργός.
Ο Γιώργος Παπανδρέου επέρριψε ευθύνες στην Ευρώπη που δεν έχει προχωρήσει στο θέμα της διεύρυνσης σημειώνοντας, όμως, παράλληλα ότι και οι ηγεσίες στα Βαλκάνια πολλές φορές κάνουν μια εύκολη μετάθεση ευθυνών υποστηρίζοντας ότι «εφόσον η Ευρώπη δεν προχωράει, δεν προχωράμε κι εμείς».
«Θεωρώ ότι επιτέλους εμείς οι βαλκανικοί λαοί πρέπει να ακολουθήσουμε αυτό που ενέπνευσε ο Ρήγας Φεραίος. Εμείς οι λαοί των Βαλκανίων τελικά να πάρουμε την δική μας τύχη στα χέρια μας», σημείωσε ο πρώην πρωθυπουργός προτείνοντας κοινές πρωτοβουλίες των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων για το εμπόριο, τα αγροτικά, την κλιματική αλλαγή, τις νέες τεχνολογίες, τις συγκοινωνίες, τις υποδομές και την πρόοδο για τους δημοκρατικούς θεσμούς, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου.
«Και αν το κάνουμε, θα είμαστε εμείς οι πρωτοπόροι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα είμαστε εμείς που θα σύρουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση σε έναν καλύτερο δρόμο και όχι μόνο αυτό, αλλά θα γίνουμε και το παράδειγμα», επισήμανε ο πρώην Πρωθυπουργός.
Ο Γιώργος Παπανδρέου έκανε διαχωρισμό μεταξύ πατριωτισμού και ακραίου εθνικισμού αναφέροντας ότι πατριωτισμός είναι «να πιστεύεις στο λαό σου, να πιστεύεις στη χώρα σου, να πιστεύεις στις δυνατότητες και όχι μόνο του δικού σου λαού αλλά και των άλλων λαών. Και να επενδύεις σε αυτές», ενώ – στον αντίποδα – ακραίος εθνικισμός είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης στο λαό και τη χώρα, η ανασφάλεια και ο φόβος.
Όλες οι χώρες πρέπει να ακολουθήσουν το παράδειγμα Ελλάδας – Βόρειας Μακεδονία
Ιστορικής σημασίας βήμα προόδου χαρακτήρισε τη Συμφωνία των Πρεσπών ο πρώην Πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας την περίοδο 2004 – 2006, Vlado Bučkovski, εκθειάζοντας τον Zoran Zaev και τον Αλέξη Τσίπρα και επισημαίνοντας ότι «όλες οι χώρες πρέπει να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Βόρειας Μακεδονίας και της Ελλάδας».
Ο Vlado Bučkovski, επισήμανε ότι η Βόρεια Μακεδονία θα πρέπει να γίνει κομμάτι της Ε.Ε το ταχύτερο δυνατό, αναφέροντας ότι «υποφέρουμε πάρα πολλά χρόνια, πάνω από 20 χρόνια και θα θέλαμε να βοηθήσουμε με βάση την θετική μας εμπειρία. Να βοηθήσουμε τους αδελφούς μας από την Σερβία και από το Κόσοβο».
«Ιερό» για τους Αλβανούς το θέμα της ένταξης της χώρας στην Ε.Ε
Στην πρόοδο και τις αλλαγές που έχουν επιτευχθεί τα τελευταία 25 χρόνια στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων αναφέρθηκε κατά την εισήγησή του ο Ilgi Hasani, Υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων και Εξωτερικών της Αλβανίας.
Ο κ. Hasani σημείωσε ότι η περιοχή έχει αλλάξει, έχει εξελιχθεί, έχει γίνει πολύ καλύτερος τόπος για τους κατοίκους της, για τους πληθυσμούς, επισημαίνοντας, όμως, ότι στην προοπτική της εισόδου στην Ε.Ε «θα πρέπει να τρέξουμε, να πετύχουμε κάποια πράγματα, να τα πετύχουμε».
Αναφερόμενος στην Αλβανία ο Υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων και Εξωτερικών σημείωσε ότι αν και δεν είναι εκ φύσεως αισιόδοξος βλέπει μια εξαιρετικά θετική δυναμική σημειώνοντας χαρακτηριστικά «ποιος θα σκεφτόταν ότι μία χώρα που είχε τόσες δυσκολίες όπως έχει η Αλβανία, θα προχωρούσε τόσο γρήγορα και θα γινόταν πηγή πολλών καλών και θετικών πραγμάτων».
Όσον αφορά στις προοπτικές εισόδου των Δυτικών Βαλκανίων στην Ε.Ε ο Ilgi Hasani σημείωσε ότι «το θέμα είναι να μην στρεφόμαστε κατά των Βρυξελλών. Δεν είναι η Κομισιόν. Είναι τα προβλήματα που έχουμε μεταξύ μας – τα μικρά προβλήματα. Η Κομισιόν ήταν ξεκάθαρη και ήθελε όλη την περιοχή να αποκτήσει ευρωπαϊκή προοπτική. Αλλά τα μέλη αντί να παραμείνουν στα θεμέλια, στις θεμελιακές αξίες της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση όλων των πολέμων του παρελθόντος και λοιπά, προσπαθούσαν να λύσουν τα διμερή τους θέματα με το να τα εντάσσουν στην διαδικασία».
Όσον αφορά στην Αλβανία ο κ. Hasani ανέφερε ότι δεν υπάρχει κανείς εντός της χώρας που να διαφωνεί με την προοπτική ένταξής της στην Ε.Ε. χαρακτηρίζοντας το θέμα «ιερό» και υπογραμμίζοντας ότι «δεν υπάρχουν στο αλβανικό κοινοβούλιο μέλη ούτε ένα μέλος που να μην θεωρεί ότι ο σωστός δρόμος είναι ο δρόμος της Ένωσης».
Νέα εποχή για τη διεύρυνση – Ο δρόμος δεν θα είναι ρόδινος
Η ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων στην Ε.Ε με οικονομικούς όρους έχει ξεκινήσει ανέφερε στην τοποθέτησή του ο Miroslav Lajcak, σημειώνοντας, όμως, ότι η πολιτική ολοκλήρωση δεν υλοποιείται, με την ευθύνη να βρίσκεται και στις δύο πλευρές.
Ο Ειδικός Απεσταλμένος Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Δυτικά Βαλκάνια, αναφερόμενος στη στάση της Ε.Ε σημείωσε ότι χρειάστηκε να αντιμετωπίσει πολλά θέματα και κρίσεις που ήταν απρόβλεπτες όπως τα οικονομικά θέματα, η μετανάστευση, το Brexit «και όλα αυτά έθεσαν τη διεύρυνση σε χαμηλότερη προτεραιότητα».
Ο Miroslav Lajcak σημείωσε από την άλλη ότι τα Βαλκάνια εξακολουθούν να ασχολούνται με το να ξεπεράσουν την κληρονομιά του παρελθόντος, του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας και «η ενασχόληση με την ιστορία εμποδίζει το να επικεντρωθούμε στο μέλλον, στο μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης».
Ο Ειδικός Απεσταλμένος Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Δυτικά Βαλκάνια εξέφρασε πάντως την αισιοδοξία του αναφέροντας ότι «ευτυχώς είμαστε σε νέα εποχή, υπάρχει μία νέα ώθηση σαφώς, η οποία ξεκίνησε πριν από 3 – 4 χρόνια αλλά η δραματική αλλαγή συνέβη με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία γιατί αυτό ξύπνησε την Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία συνειδητοποίησε και ποια είναι η γεωπολιτική της ώθηση απέναντι στη Ρωσία και βεβαίως και με τα Δυτικά Βαλκάνια».
Ο Miroslav Lajcak ανέφερε, όμως, ότι η αφύπνιση της Ε.Ε «δεν συμβαίνει και στα Δυτικά Βαλκάνια ακόμα και είμαι στην περιοχή εδώ και πάνω από 25 χρόνια και για πρώτη φορά βλέπω να είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση πιο ενθουσιώδης για την διεύρυνση απ’ ότι είναι τα Δυτικά Βαλκάνια. Περισσότερο η Ένωση για τα Βαλκάνια, απ’ ότι τα Βαλκάνια για την Ένωση» επισημαίνοντας ότι στις Βαλκανικές χώρες υπάρχει σκεπτικισμός και κριτική του τύπου «τα ξανάδαμε αυτά και τίποτα δεν συνέβη».
«Ο δρόμος δεν θα είναι ρόδινος» σημείωσε ο κ. Lajcak καθώς όπως είπε υπάρχουν θέματα όπως η εξασφάλιση των ευρωπαϊκών αξιών που θα πρέπει να γίνουν σεβαστές, η ικανότητα λήψης αποφάσεων με τη συμμετοχή πάνω από 30 κρατών μελών, η εξασφάλιση προϋπολογισμού για την κάλυψη όλων των δαπανών και η αντιμετώπιση των διμερών σχέσεων.
Ο Ειδικός Απεσταλμένος Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Δυτικά Βαλκάνια έκλεισε την τοποθέτησή του επισημαίνοντας ότι «στις Βρυξέλες θεωρείται ότι η επόμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα έχει δύο προτεραιότητες, την ασφάλεια και την διεύρυνση, άρα το θέμα έχει τεθεί».
Αναλυτικά ολόκληρη η συζήτηση που συντόνισε Νεκταρία Σταμούλη, Αρχισυντάκτρια στην «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Αγγλική έκδοση», Ανταποκρίτρια Ανατολικής Μεσογείου, POLITICO Europe.
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Καλησπέρα σε όλους, θα ήθελα να σας καλωσορίσω. Λίγη περισσότερη υπομονή, είμαστε στην τελευταία ενότητα. Θα ήθελα να σας καλωσορίσω σε αυτή την τελευταία ενότητα, της 1ης μέρας της Διάσκεψης. Θα συζητήσουμε για τα Δυτικά Βαλκάνια και θα παρατηρήσουμε την ενταξιακή πολιτική τους και αν βρισκόμαστε σε μια περίοδο στασιμότητας ή οικοδομούμε ένα νέο momentum.
Θεωρώ πως λίγοι άνθρωποι θα διαφωνούσαν πως αυτή η διαδικασία έχει υπάρξει επίπονα αργή και έχουν σημειωθεί πισωγυρίσματα που έχουν προκληθεί από όλους τους βασικούς εμπλεκόμενους παίκτες. Περιμένω το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης να επικεντρωθεί στο πως μπορούμε να το ξεπεράσουμε και αν μπορούμε ή ακόμη κι αν θέλουμε.
Έχουμε ένα πάνελ με εξέχοντες καλεσμένους θα ξεκινήσω με τον πρωθυπουργό της Σερβίας Milos Vucevic, τον πρώην Πρωθυπουργό της Ελλάδας Γιώργο Παπανδρέου, τον πρώην Πρωθυπουργό της Βόρειας Μακεδονίας Vlado Bučkovski, τον Υπουργό Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Αλβανίας Igli Hasani και, τέλος, τον Ειδικό Απεσταλμένο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Δυτικά Βαλκάνια Miroslav Lajcak.
Θα δώσω σε κάθε μέλος του πάνελ λίγο χρόνο για τα εισαγωγικά τους σχόλια πριν περάσουμε στο κομμάτι των ερωταπαντήσεων. Κύριε Vucevic ο λόγος σε εσάς.
Κος VUCEVIC:
Σας ευχαριστώ και πάλι, καλησπέρα σε όλους, χαίρομαι πάρα πολύ, είναι τιμή για μένα να βρίσκομαι εδώ στην Αθήνα απόψε. Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση.
Το πάνελ είναι πολύ σημαντικό ιδιαιτέρως δε από την άποψη ότι προσφάτως είχαμε τις ευρωεκλογές, έχουμε επομένως νέες πολιτικές συνθήκες και οι εκλογές σίγουρα αλλάζουν ή έχουν συνέπειες για την πλατφόρμα ή τη θεματολογία που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση στη δυτική Βαλκανική.
Νομίζω ότι ετέθησαν ερωτήματα και ήδη στον τίτλο αυτής της συζήτησης υπάρχει μία ερώτηση. Δηλαδή μιλάμε ακόμα για τις προοπτικές της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Μήπως τώρα θα έπρεπε να μιλάμε για το μέλλον της Ευρώπηςς Αυτό είναι το βασικό ερώτημα που αφορά όλες τις χώρες της δυτικής Βαλκανικής. Αν και δεν μου αρέσει αυτός ο γεωγραφικός προσδιορισμός για τα κράτη μας, δυτική Βαλκανική, όταν ήμουν μαθητής και φοιτητής, ποτέ δεν γινόταν λόγος για την δυτική Βαλκανική, μιλούσαμε γενικά για την Βαλκανική, τα Βαλκάνια, αυτή ήτανε η περιοχή πάντα. Οπότε εγώ θα πω, για την ευρωπαϊκή Βαλκανική, για τα ευρωπαϊκά Βαλκάνια.
Η ουσία της ερώτησης και η απάντηση σε αυτή την ερώτηση, βρίσκεται σε μία άλλη ερώτηση, μήπως όλοι έχουν βαρεθεί και από τις 2 πλευρές, αυτό τον κενό διάλογο; Μιλώ για τους θεσμούς και τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τη μια και από την άλλη για τα υποψήφια κράτη της δυτικής Βαλκανικής. Αυτό είναι και το βασικό ερώτημα για εμάς, γιατί ξέρετε έχουν περάσει 20, 25 χρόνια τόσο καιρό μετά οι λαοί έχουν βαρεθεί, έχουν κουραστεί.
Υπήρχαν προσδοκίες, που υπαγόρευαν ότι κάτι καινούργιο έρχεται και ήρθε ο καιρός να πιστέψουμε, να μας ενθαρρύνουν να πιστέψουμε ότι η Ευρώπη είναι έτοιμη να συμπεριλάβει και εμάς. Δεν βλέπω ότι αυτό είναι δυνατό, να έχεις μία πλήρη Ευρώπη χωρίς τα κράτη της Βαλκανικής.
Συνεπώς έχω απόλυτη επίγνωση του γεγονότος ότι φέρνουμε μία τεράστια ευθύνη ομιλώντας εξ’ ονόματος των ανθρώπων της Σερβίας αλλά και εν γένει ομιλώντας για τις θέσεις των Ευρωπαϊκών κρατών της Βαλκανικής. Θα πρέπει να συνεχίσουμε τις μεταρρυθμίσεις μεν, ωστόσο δε αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να υποστηριχθούν με συγκεκριμένα μέτρα από τις Βρυξέλλες.
Χρειάζεται λοιπόν να έχουμε ένα απτό σημάδι από τις Βρυξέλλες. Ένα μήνυμα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση άραγε χρειάζεται την περιοχή αυτή;
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Έχετε λάβει αυτό το μήνυμα;
Κος VUCEVIC:
Αυτό είναι και το ερώτημα που γεννάται. Έχουμε ακούσει διαφορετικές απόψεις από διαφορετικούς προφανώς υπεύθυνους λήψεως πολιτικών αποφάσεων, έχουμε λάβει διαφορετικά μηνύματα αλλά ξέρετε, εγώ προσωπικά πιστεύω σε ό,τι αφορά το κεφάλαιο των Παρισίων του 1990, τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, τη διακήρυξη της Πορτογαλίας το 2003.
Αυτό το κομμάτι της Ευρώπης θα πρέπει να συμπεριληφθεί. Να γίνουμε μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με αυτό τον τρόπο όντως έχουμε το βασικό κομμάτι της Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Υπάρχουν βεβαίως και δυσκολίες από χώρα σε χώρα μια που μιλάμε για την δυτική Βαλκανική έχουμε διαφορετικές συνθήκες. Άλλες συνθήκες για το Μαυροβούνιο, άλλες συνθήκες για τη Βοσνία, άλλες για τη Βόρεια Μακεδονία ή την Αλβανία η δημοκρατία της Σερβίας στηρίζει πλήρως την ευρωπαϊκή προοπτική όλων των χωρών της περιοχής μας. Και όλων των κρατών και των εθνών.
Γιατί θέλουμε να ενθαρρύνουμε την ένταξή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παράλληλα επιθυμώ να τονίσω ότι κινούμαστε και σε πολλά διαφορετικά επίπεδα μιλώντας για περιφερειακή συνεργασία, συνεργασία και με την Ευρωπαϊκή Ένωση δυτικής Βαλκανικής ή κρατών της δυτικής Βαλκανικής με την Ευρωπαϊκή Ένωση προ έξι ετών, έγινε και η διάσκεψη για τις επενδύσεις, Ευρωπαϊκή Ένωση Βαλκάνια, η Σερβία συμμετείχε στη διαδικασία.
Υπάρχει και το πρόγραμμα της ανοιχτής Βαλκανικής, των ανοιχτών Βαλκανίων, όλα αυτά μας έδειξαν σε δεδομένη χρονική στιγμή ότι έχουμε τα μέσα και τις δυνατότητες να κάνουμε κάτι απτό στην περιοχή μας, και έχουμε επίγνωση του τι σημαίνει η συνεργασία σε περιφερειακό επίπεδο και αυτό είναι πολύ σημαντικό για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Έχει σημασία για την Ευρωπαϊκή Ένωση να γίνει καλή δουλειά.
Η Σερβία στηρίζει επίσης το Συμβούλιο Συνεργασίας RCC, δεν θυμάμαι το ακριβές όνομα, που σημαίνει ότι δεν είμαστε απλώς ένας μετέχων ούτε είμαστε απλοί θεατές. Έχουμε αναλάβει ένα ρόλο δραστήριο, έχουμε αναλάβει δράση και αυτό έχει σημασία για εμάς. Διότι μέσα από απτά μέτρα και βήματα δείχνουμε ότι είμαστε ένας ενεργός παίκτης στην περιοχή.
Το πιο δύσκολο για εμάς είναι το θέμα της επαρχίας του Κοσσυφοπεδίου, του Κοσόβου και του Μετοχίου, είναι δύσκολο και για όχι μόνο τους Σέρβους αλλά και για τους Αλβανούς αλλά όπως και να έχει, πιστεύω ότι μια που μιλάμε για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, οι Ευρωπαίοι εταίροι μας, οι θεσμοί, τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αξιολογούν και αξιοποιούν τα εργαλεία, την τεχνογνωσία, με αυτά μπορούμε πιο εύκολα να πετύχουμε τη συμφιλίωση επιτοπίως και αυτό είναι σημαντικό επίσης.
Να σας δώσω και ένα ακόμα παράδειγμα. Ένα καλό παράδειγμα η Κύπρος, έχουμε τα αδέλφια μας στην Κύπρο, έδειξε η Ευρωπαϊκή Ένωση την ετοιμότητα να δεχτεί την Κύπρο να την εντάξει με το εκκρεμές ζήτημα και να βοηθήσει να επιλυθεί το ζήτημα.
Γιατί να έχουμε διαφορετική άποψη όταν μιλάμε για τα εκκρεμή ζητήματα που αφορούν την δυτική Βαλκανική; Δεν θέλω να σας κουράσω με περισσότερες πληροφορίες, απλώς θα πω ότι η Σερβία είναι έτοιμη και διατεθειμένη να συνεχίσει να πορεύεται πάνω στο ευρωπαϊκό μονοπάτι το οποίο είναι και από πλευράς στρατηγικής και εθνικών συμφερόντων αυτό που θέλουμε, που έχουμε ευθαρσώς δηλώσει ξανά και ξανά, και συνεχίζουμε να το δηλώνουμε πως είμαστε έτοιμοι και διατεθειμένοι και δεν είναι απλώς μία επίσημη δήλωση στα χαρτιά.
Είμαστε δεσμευμένοι στο να συνεχίσουμε την προσπάθεια, και δεν μιλούμε για συναισθήματα ούτε για ειδικές σχέσεις, που εδράζονται στο συναίσθημα, μιλάμε και για συμφέροντα. Όλα συνδέονται. Έχουμε εθνικά συμφέροντα, όλες οι χώρες στην περιοχή έχουν, και η Σερβία έχει το εθνικό συμφέρον για να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πιστεύω ότι όλες οι χώρες της δυτικής Βαλκανικής αντιστοίχως έχουν και είναι επ’ ωφελεία τους να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Ευχαριστώ πολύ. Κύριε Παπανδρέου.
Κος ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ:
Καλησπέρα, έχω καταλάβει ότι δεν υπάρχει μετάφραση από τα ελληνικά στα αγγλικά, άρα θα πρέπει να μιλήσω αλλά θα πω κάτι και θα με συγχωρέσει και ο Αλέξης για ένα μικρό ανέκδοτο, ξεκινώντας, άκουσα ότι Φρανσουά Ολάντ θα έρθει, βέβαια ίσως να μην έρθει, γιατί έχει τις εκλογές κατεβαίνει βουλευτής και του ευχόμαστε καλή επιτυχία όχι μόνο σ’ αυτόν αλλά το προοδευτικό μέτωπο, θα είναι online, το προοδευτικό μέτωπο που δημιουργήθηκε στη Γαλλία,
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Υπάρχει μετάφραση αν θέλετε να μιλήσετε στα ελληνικά.
Κος ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ:
Υπάρχει; Ωραία. Το προοδευτικό μέτωπο που δημιουργήθηκε στη Γαλλία απέναντι στον φασισμό, απέναντι σε αυτή την ανάδειξη του φασισμού και νομίζω ότι ήταν ένα παράδειγμα το οποίο πρέπει όλους μας να μας συνετίσει και να γίνουμε και εμείς και τις δικές μας ευθύνες, αλλά αν ήταν εδώ, θα μπορούσαμε να έχουμε και ένα πάνελ Ολανδρέου Αλέξη μου.
Αλλά θέλω να τονίσω πραγματικά, ότι η πρωτοβουλία αυτή Αλέξη είναι πραγματικά σημαντική, πρώτα απ’ όλα για τις Πρέσπες που είναι ένα παράδειγμα θετικό για την περιοχή, πολύ θετικό για την περιοχή, παρότι δεν επιβραβεύτηκε όπως πολύ σωστά είπε ο Zoran και ο Νικολά, δεν επιβραβεύτηκε και αυτό δημιούργησε ένα πάρα πολύ αρνητικό κλίμα όχι μόνο μέσα στη Βόρεια Μακεδονία αλλά και βεβαίως σε όλα τα δυτικά Βαλκάνια, όπου ουσιαστικά τι είπαν ή τι λένε διάφοροι εύκολα, εάν είναι να κάνουμε θυσίες, εάν είναι να κάνουμε δυσκολίες, αν είναι να προσπαθήσουμε να λύσουμε το θέμα Κοσσυφοπεδίου με την Σερβία, αν είναι να λύσουμε το βοσνιακό πρόβλημα, με θυσίες και με συμβιβασμούς, θα έχουμε προοπτική ή απλώς θα έχουμε μία ξανά άρνηση από πλευράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Και το λέω αυτό γιατί το 2003 υπήρχε τότε στην προεδρεία μας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήμουν τότε Υπουργός Εξωτερικών, ήταν η Σύνοδος της Θεσσαλονίκης, θυμάται ο Νίκος που ήμασταν μαζί τότε και συνεργαζόμασταν, ως σύμβουλός μου, ότι είχαμε αποφασίσει είχαμε πάρει τη θέση ως Ευρωπαϊκή Ένωση η Ελλάδα είχε προωθήσει την ένταξη των δυτικών Βαλκανίων.
Έχουν περάσει 21 χρόνια. Θέλω όμως λέγοντάς το αυτό, αυτές οι δυσκολίες που όλοι αισθανόμαστε στα δυτικά Βαλκάνια, να γυρίσω λίγο το ερώτημα ανάποδα. Αν δεν υπήρχε Ευρώπη, αν δεν υπήρχε Ευρωπαϊκή Ένωση, αν δεν υπήρχε όλη αυτή η συζήτηση να ενταχθούμε σε έναν, σε μία μεγαλύτερη οικογένεια αξιών, ειρήνης, προόδου, προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημοκρατικών δικαιωμάτων και κράτους δικαίου τι θα κάναμε;
Θα βγάζαμε τα μαχαίρια; Θα ξεκινάγαμε νέους εθνικισμούς στα Βαλκάνια; Θα σκοτωνόμασταν μεταξύ μας; Και το λέω αυτό γιατί ευθύνη έχει η Ευρώπη που δεν έχει προχωρήσει. Αλλά πολλές φορές βλέπω και οι ηγεσίες στα Βαλκάνια και σε εμάς και στα δυτικά Βαλκάνια, είναι μία εύκολη μετάθεση ευθυνών, α η Ευρώπη δεν προχωράει άρα και εμείς δεν προχωράμε, η Ευρώπη φταίει για όλα και τα προβλήματά μας είναι λόγω της Ευρώπης.
Και θεωρώ ότι επιτέλους εμείς οι βαλκανικοί λαοί πρέπει να ακολουθήσουμε αυτό που ενέπνευσε ο Ρήγας Φεραίος. Εμείς οι λαοί των Βαλκανίων τελικά να πάρουμε την δική μας τύχη στα χέρια μας. (χειροκροτήματα)
Να λύσουμε εμείς τα προβλήματά μας. Να δουλέψουμε μαζί στο εμπόριο, στα αγροτικά, στην κλιματική αλλαγή, στις νέες τεχνολογίες, στις συγκοινωνίες, στις υποδομές και βεβαίως σε μία πρόοδο για τους δημοκρατικούς θεσμούς, τα ανθρώπινα δικαιώματα και κράτος δικαίου.
Και αν το κάνουμε, θα είμαστε εμείς οι πρωτοπόροι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα είμαστε εμείς που θα σύρουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση σε έναν καλύτερο δρόμο και όχι μόνο αυτό, αλλά θα γίνουμε και το παράδειγμα και οι Ευρωπαίοι, οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι γιατί και εμείς Ευρωπαίοι είμαστε δεν θα μπορούν παρά να μας δεχτούν με ανοιχτές αγκάλες.
Το λέω αυτό επίσης για έναν άλλο λόγο, εγώ κάνω και έναν διαχωρισμό μεταξύ πατριωτισμού και ακραίου εθνικισμού. Ο πατριωτισμός είναι να πιστεύεις στο λαό σου, να πιστεύεις στη χώρα σου, να πιστεύεις στις δυνατότητες και όχι μόνο του δικού σου λαού αλλά και των άλλων λαών. Και να επενδύεις σε αυτές.
Να έχεις αυτοπεποίθηση για τις δυνατότητες του λαού. Και της χώρας σου. Ο ακραίος εθνικισμός είναι το αντίθετο. Είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης στο λαό σου, στη χώρα σου. Είναι η ανασφάλεια, είναι ο φόβος. Είναι το να κρυφτούμε πίσω από τα σύμβολα τα εθνικά σύμβολα. Να φοβόμαστε τους διπλανούς, να μην έχουμε εμπιστοσύνη στους διπλανούς. Να υπονομεύεται η εμπιστοσύνη και να αναπτύσσονται ακραίες μορφές αυταρχισμού και αυταρχικών ηγετών, οι οποίοι αντί να συμβάλλουν σε μία συνεργασία βλέπουν παντού εχθρούς, διαμορφώνουν παρανοϊκές πολιτικές και είναι έτοιμοι στο παραμικρό για συγκρούσεις.
Και το αποτέλεσμα αυτού; Πολύ απλό. Επειδή κατανοούν και είμαστε μικρές χώρες εμείς, δεν είμαστε μεγάλες χώρες, ότι δεν μπορούν τελικά να τα λύσουν, ψάχνουν προστάτες. Ψάχνουν τις μεγάλες δυνάμεις. Κάποιον προστάτη να έχουμε και εμείς έναν προστάτη να μας προστατεύσει από ποιον; από τον γείτονά μας. Δυστυχώς αυτοί είναι ένα μέρος της ιστορίας των Βαλκανίων, υπάρχουν και άλλες αφηγήσεις όπως είπα του Ρήγα Φεραίου, και άρα το παράδοξο είναι ότι οι υπερεθνικιστές υπονομεύουν την ίδια την εθνική υπόσταση της χώρας τους, την προοπτική της χώρας τους, γιατί ουσιαστικά προωθούν την εξάρτηση από μία άλλη χώρα.
Και η Ευρωπαϊκή Ένωση τι είναι τελικά; Τι θα πρέπει να είναι; Είναι το δικαίωμα να είμαστε σε μία οικογένεια αρχών, συνεργασίας όπου δεν αναζητούμε προστάτες. Όπου είμαστε όλοι ίσοι, όπου όμως διασφαλίζουμε τα δικαιώματα όλων, πλειοψηφίας, μειοψηφίας μειονοτήτων, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και έτσι μπορούμε να μην φοβόμαστε ο ένας τον άλλον, να μην είναι μειονότητα η οποία είναι ο δούρειος ίππος ή αυτός ο οποίος θα τον αξιοποιήσουμε για να πιέσουμε μία χώρα. Αλλά σεβόμαστε τα σύνορά μας, σεβόμαστε τον καθένα όποια νάναι η καταγωγή, εθνότητα, θρησκεία ή οτιδήποτε άλλο πίστη έχει.
Πιστεύω αυτή πρέπει νάναι η αντίληψή μας, πιστεύω ότι εμείς οι Βαλκάνιοι πρέπει επιτέλους να συνεργαστούμε μεταξύ μας, εδώ ο κος Lajcak Miroslav παλεύει πολλά χρόνια προσπαθώντας στα δυτικά Βαλκάνια και βεβαίως και με το θέμα Κοσόβου να το επιλύσει, αλλά επιτέλους ας αναλάβει και το είπε και πριν και ο κος Νίμιτς το είπαν και άλλοι νομίζω ο κος Δημητρώφ; Επιτέλους εμείς οι λαοί ας πάρουμε την τύχη στα χέρια μας. Ευχαριστώ πολύ.
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Ευχαριστώ. Κύριε Bučkovski.
Κος Bučkovski:
Σας ευχαριστώ πολύ. Πρώτα απ’όλα είμαι περήφανος που βρίσκομαι εδώ, σας ευχαριστώ πολύ κύριε Τσίπρα, ευχαριστώ Γκόραν για την πρόσκληση να παρευρεθώ μαζί με τον παλιό μου φίλο τον Γιώργο Παπανδρέου. Πρέπει 2 πράγματα να πούμε για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σήμερα η Βόρεια Μακεδονία είναι σύμβολο σταθερότητας. Ξεκίνησε το 2001 μία νέα διαδικασία.
Ο Γιώργος Παπανδρέου ήταν ένας από τους πιο ισχυρούς υποστηρικτές στην προσπάθεια να σταματήσει η κρίση στην Βόρεια Μακεδονία, γιατί μετά την κρίση στο Κόσοβο οι πιθανότητες ήταν να υπάρξει κρίση στην Βόρεια Μακεδονία και θα ήταν πρόβλημα για την Ευρώπη.
Έκτοτε εμείς με το πλαίσιο της συμφωνίας της Οχρίδας προσπαθούμε να αποτελέσουμε θετικό παράδειγμα όχι μόνο για τα δυτικά Βαλκάνια αλλά ολόκληρη για την Ευρώπη, μετά από 4 χρόνια ένοπλης σύγκρουσης να είμαστε υποψήφιες χώρες για την Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2005. Αυτό ήτανε ένα θαύμα, ήταν πραγματικό θαύμα για την περιοχή μας και η θετική μας εμπειρία για την οικοδόμηση πολυεθνικών κοινωνιών, πολυθρησκευτικών κοινωνιών αποτέλεσε πρότυπο και ενδεχομένως ένα θρύλο. Η προώθηση του μοντέλου της Μακεδονίας, η διάδοση του μοντέλου της Μακεδονίας για το πως να οικοδομήσει κανείς λειτουργικές πολυεθνικές κοινωνίες.
Και ποιο είναι το αποτέλεσμα των προσπαθειών μας το 2006; Άλλαξε η κυβέρνηση, η νέα κυβέρνηση προκάλεσε την Ελλάδα, και η Μακεδονία, η βόρεια Μακεδονία 11 χρόνια έμεινε στην απομόνωση. Ο Zoran Zaev ως πρωθυπουργός μαζί με τον Αλέξη Τσίπρα έκαναν ένα ιστορικής σημασίας βήμα προόδου, απέναντι σε όλες τις άλλες χώρες. Όλες πρέπει να ακολουθήσουν το παράδειγμα της βόρειας Μακεδονίας και της Ελλάδας. Για εμάς ήταν πάρα πολύ σημαντικό να καλέσουμε τον γείτονά μας την Σερβία να βρει επιτέλους μία λύση για το Κόσοβο.
Και τώρα, προσπαθώ να είμαι θετικός. Αλλά όταν είδα στο ερώτημά σας σε σχέση με την δημιουργία μίας νέας ώθησης, αυτό είναι πάρα πολύ για τη Βόρεια Μακεδονία. Για τη Βόρεια Μακεδονία είναι το άλλο πρόβλημα που έχω, χρειάζεται το άλλο πρόβλημα που έχουμε με την Βουλγαρία, πρέπει να μας βοηθήσετε.
Να είμαστε κομμάτι της Ένωσης το ταχύτερο δυνατόν, διότι υποφέρουμε πάρα πολλά χρόνια, πάνω από 20 χρόνια και θα θέλαμε να βοηθήσουμε με βάση την θετική μας εμπειρία. Να βοηθήσουμε τους αδελφούς μας από την Σερβία και από το Κόσοβο.
Γιατί υπάρχει μία τεράστια μειονότητα στη χώρα μας η οποία θεωρούν ότι η Βόρεια Μακεδονία είναι μελλοντικό μέλος της Ένωσης. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να δούμε τι σημαίνει αυτή η νέα ώθηση για τα δυτικά Βαλκάνια. Το πρόβλημα της Σερβίας με το Κόσοβο. Χωρίς εξομάλυνση, ο Αμερικανός πρέσβης στο Βελιγράδι, ο Κρίστοφερ Χιλ, θρυλικός πρέσβης, δεν θα γίνει κανένα θετικό βήμα από την Σερβία. Μετά είχαμε από την Πρίστινα άλλο μήνυμα από τον Γερμανό πρέσβη, αν δεν αναγνωριστεί η ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου δεν θα υπάρξει ένταξη.
Για να είμαστε ειλικρινείς. Η Σερβία έχει δυνατότητα να αποτελέσει κομμάτι της Ένωσης. Θα γίνει ατμομηχανή. Είναι δυνατόν να πιστεύουμε ότι η Ουκρανία και η Μολδαβία θα είναι οι ατμομηχανές; Δεν το καταλαβαίνω. Γεωπολιτικά την ώθηση την καταλαβαίνω. Ναι. Αλλά σύμφωνα με τους κανόνες για να είμαστε ειλικρινείς και ακριβείς, το να ενταχθεί κανείς στην Ένωση, η ένταξη στην Ένωση εξ’ όσων γνωρίζουμε η διαδικασία ένταξης, στηρίζεται στα πολιτικά κριτήρια, στα γεωγραφικά κριτήρια; Όχι. Όλη η Γεωργία, η Μολδαβία και ίσως και η Γεωργία θα ενταχθούν στην Ένωση.
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Είμαι σίγουρη ότι ο κος Lajcak θα έχει πολλά να πει επ’ αυτού. Αλλά προηγουμένως κύριε Hasani έχετε εσείς τον λόγο.
Κος HASANI:
Ίσως άργησα. Είναι αργά για να μιλήσω απαισιόδοξα και δεν θέλω να προκαλέσω κατάθλιψη. Κύριοι πρωθυπουργοί Τσίπρα και Zaev, χαίρομαι πάρα πολύ για την πρόσκληση και χαίρομαι που είμαι εδώ και μιλάω με τους άλλους φίλους της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Επαναλαμβάνω, νοτιοανατολικής Ευρώπης. Γιατί και εγώ δυσκολεύτηκα και ζήτησα από τον συνάδελφο της Βουλγαρίας αλλά άλλαξαν, γίνονται πολλές αλλαγές πρόσφατα.
Τα δυτικά Βαλκάνια και τα λοιπά, είναι δύσκολο. Τέλος πάντων. Στη 10ετία του 90 υπήρξε αυτό το φοβερό επίθετο, η βαλκανιοποίηση, τέλος πάντων. Και θέλω λοιπόν να δω τα πράγματα από διαφορετική σκοπιά. Έξι χώρες σε αυτή την περιοχή πρέπει να κάνουμε κάποια πράγματα.
Πρέπει να τρέξουμε, να πετύχουμε κάποια πράγματα, να τα πετύχουμε. Να τα κατορθώσουμε και όταν ερχόμαστε στο θέμα της διαφοράς μεταξύ της ώθησης και της στασιμότητας, δεν θέλω να αρχίσω μία φιλοσοφική συζήτηση για το νόημα των όρων αλλά το θέμα είναι ότι εξαρτάται από που βλέπουμε την περιοχή μας.
Αν τη δούμε πριν 15, 20, 25 χρόνια βλέπουμε ότι η περιοχή έχει αλλάξει, έχει εξελιχθεί, έχει γίνει πολύ καλύτερος τόπος για τους κατοίκους της, για τους πληθυσμούς.
Και θυμάμαι όταν ήμουν νεαρός διπλωμάτης κύριε Bučkovski, ποιος θα σκεφτόταν ότι το 2000 ή το 2001 ότι οι Αλβανοί έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν την εθνική τους γλώσσα στα θεσμικά όργανα και μετά να έχουν όλα αυτά τα δικαιώματα.
Παράδειγμα είναι. Ποιος θα σκεφτότανε ότι μία χώρα που είχε τόσες δυσκολίες όπως έχει η Αλβανία, θα προχωρούσε τόσο γρήγορα και θα γινόταν πηγή πολλών καλών και θετικών πραγμάτων. Δεν είμαι εκ φύσεως αισιόδοξος, βλέπω όμως μία εξαιρετικά θετική δυναμική.
Προσπαθούμε να βελτιώσουμε τις ζωές των λαών μας και ακριβώς αυτό περιμένουν οι λαοί μας και γι’αυτό δεν πρέπει να λέμε αλλά και εφόσον και αν και τα λοιπά. Το θέμα είναι να μην στρεφόμαστε κατά των Βρυξελλών. Δεν είναι η Κομισιόν. Είναι τα προβλήματα που έχουμε μεταξύ μας τα μικρά προβλήματα.
Η Κομισιόν ήταν ξεκάθαρη και ήθελε όλη την περιοχή να αποκτήσει ευρωπαϊκή προοπτική. Αλλά τα μέλη αντί να παραμείνουν στα θεμέλια, στις θεμελιακές αξίες τις δημιουργίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση όλων των πολέμων του παρελθόντος και λοιπά, προσπαθούσαν να λύσουν τα διμερή τους θέματα με το να τα εντάσσουν στην διαδικασία.
Αλλά υπάρχουν πολλοί μηχανισμοί. Τώρα θα έρθω στο θέμα της περαιτέρω ώθησης. Δεν είναι μόνο ο πόλεμος της Ουκρανίας που έχει δημιουργήσει θέματα. Είναι και η δουλειά των έξι κοινωνιών μας, που θέλουν να αναπτυχθούν έτι περαιτέρω που έθεσαν τα θέματα.
Η ευρωπαϊκή επιτροπή, είναι πάρα πολλοί μηχανισμοί που μας συγκεντρώνουν για να πετύχουμε. Ποιος θα σκεφτόταν ότι στην Αλβανία θα περνάγαμε από μία διαδικασία μεταρρύθμισης της δικαιοσύνης που θα έδιωχνε το 75% των δικαστικών λειτουργών. Ποιος θα σκεφτόταν πριν από 10 χρόνια ότι η πιο διεφθαρμένη ομάδα ανθρώπων οι δικαστές και εισαγγελείς είναι πλέον οι πιο αποδεκτοί από την κοινωνία. Υπάρχει μεγάλη εμπιστοσύνη σε αυτούς χάρη στην προσοχή και τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντί μας, για εμάς.
Πόσο δύσκολο είναι να είναι κανείς σε αυτή την κατάσταση; Η δεκαετία του ’90 σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη έδειξε ότι υπάρχουν φυγόκεντρες δυνάμεις. Και είναι δύσκολο αλλά υπάρχει μία δύναμη που μας έλκει προς το κέντρο και είναι η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν υπάρχουν στο αλβανικό κοινοβούλιο μέλη ούτε ένα μέλος που να μην θεωρεί ότι ο σωστός δρόμος είναι ο δρόμος της Ένωσης.
Κανείς δεν θίγει το θέμα της Ένωσης, μπορεί σε πολλά άλλα να διαφωνούν. Αυτό είναι ιερό.
Κύριε Κοτζιά, πολύ απόλαυσα αυτό που είπατε ότι η ιστορία δεν θα πρέπει να μας κρατάει φυλακισμένους, θα πρέπει να είναι σχολείο για εμάς και πρέπει όλοι μαζί να προσδοκούμε σε αυτό, γιατί μόνο αν θέσουμε την μοναδική προοπτική του να ενταχθούμε στην Ευρώπη, το ξέρετε καλύτερα από εμένα για τους αρχαίους λαούς κατοίκους αυτής της χώρας η Ευρώπη ήταν η ήπειρος όπου όλοι ανήκουμε.
Και θέλω να πω μία λέξη που με κάθε ταπεινότητα, περιγράφει την περιοχή μας. Για πολλούς το ναι σημαίνει ναι, το νο σημαίνει όχι αλλά το ναι στα αλβανικά σημαίνει εμείς. Εμείς.
Και νομίζω ότι με όλες αυτές τις διαφορές μπορούμε να βρούμε έναν τρόπο να προχωρήσουμε. Σας ευχαριστώ.
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Κύριε Lajcak.
Κος Lajcak:
Καλησπέρα σας, χαίρομαι πολύ που βρίσκομαι σήμερα και συμμετέχω στη συζήτηση αυτή εδώ στην Αθήνα. Όλο και πιο δύσκολο γίνεται να εκπροσωπεί κανείς την Ευρωπαϊκή Ένωση με θέμα τα δυτικά Βαλκάνια, ναι. Έχω όμως κάποιες καλές ειδήσεις να σας αναγγείλω.
Λοιπόν η διάσκεψη κορυφής της Θεσσαλονίκης αναφέρθηκε ήδη, ήταν πραγματικά μία ιστορική στιγμή και οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεσμεύτηκαν απέναντι στα δυτικά Βαλκάνια ότι θα ενταχθούν στην Ευρώπη.
Είμαι βέβαιος ότι κανένας από τους ηγέτες που ήταν εκεί το 2003 θα συμφωνεί με το γεγονός ότι 20 χρόνια αργότερα, μόνο η Κροατία απ’ όλες τις άλλες χώρες ήταν μέλος και ότι οι 6 δεν είναι καν κοντά στην συμμετοχή. Κάτι δεν πήγε καλά, είναι σαφές. Τι ήταν αυτό; Γεωγραφικά τα Βαλκάνια είναι εντός της,- είναι κοντά στην Ένωση. Δημογραφικά έχουν συνολικά πληθυσμό κάτω από τη Ρουμανία. Οικονομικά, όλα τα ΑΕΠ μας είναι το μισό της Τσεχίας.
Άρα όλοι οι δείκτες είναι εύκολο να ενταχθούν. Επίσης η Ευρώπη είναι ο μεγαλύτερος επενδυτής μας, ο εμπορικός μας εταίρος, γίνονται επενδύσεις, άρα η ένταξη, η ολοκλήρωση έχει ήδη ξεκινήσει. Γιατί δεν γίνεται και η πολιτική ολοκλήρωση. Λοιπόν η ευθύνη βρίσκεται και στις 2 πλευρές.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάστηκε να αντιμετωπίσει πολλά θέματα και κρίσεις που ήταν απρόβλεπτες και που κατέστησαν έγιναν προτεραιότητες, οικονομικά θέματα, η μετανάστευση, το Brexit και όλα αυτά έθεσαν τη διεύρυνση σε χαμηλότερη προτεραιότητα.
Και βεβαίως, ειλικρινά μιλώντας η περιοχή τα Βαλκάνια εξακολουθεί να ασχολείται με το να ξεπεράσει την κληρονομιά του παρελθόντος, του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας και η ενασχόληση με την ιστορία εμποδίζει το να επικεντρωθούμε στο μέλλον, στο μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αυτό κράτησε πάρα πολλά χρόνια αλλά ευτυχώς είμαστε σε νέα εποχή, υπάρχει μία νέα ώθηση σαφώς, η οποία ξεκίνησε πριν από 3, 4 χρόνια αλλά η δραματική αλλαγή συνέβη με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία γιατί αυτό ξύπνησε την Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία συνειδητοποίησε και ποια είναι η γεωπολιτική της ώθηση απέναντι στη Ρωσία και βεβαίως και με τα δυτικά Βαλκάνια.
Ενδεχομένως δεν γίνεται προσπάθεια να παραμείνει σε γκρίζα ζώνη η περιοχή, είναι σαφές και αντιλαμβανόμαστε ότι θα υπάρξει πρόοδος. Υπάρχει μία νέα ώθηση στην Ένωση, βλέπετε τις νέες δεσμεύσεις, τι λέγονται στις διασκέψεις κορυφής, βλέπετε το καθεστώς της υποψήφιας χώρας όπως είναι η Ερζεγοβίνη, Ουκρανία, Μολδαβία, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναλαμβάνει πρακτικά βήματα.
Υπάρχουν συγκεκριμένα μέσα όπως τα 6 δις ευρώ που προσπαθούν να φέρουν κοντύτερα στην κοινή αγορά τα δυτικά Βαλκάνια αλλά βεβαίως αυτό εξαρτάται από τις μεταρρυθμίσεις προς την Ευρώπη και υπάρχει και η προσέγγιση που λέγεται σταδιακή ένταξη, δηλαδή δεν θα πρέπει να περιμένετε μέχρι την τελευταία στιγμή για να ωφεληθείτε από την ένταξη, αλλά σιγά σιγά και σταδιακά μπαίνετε στην αίθουσα καθώς γίνεται πρόοδος στα διάφορα κεφάλαια.
Και σιγά σιγά είστε στην αίθουσα και επίσης, υπάρχει μία νέα ώθηση στα κράτη μέλη, σε σχέση με τα ευρήματα του βαρομέτρου. Το 50% των πολιτών της Ένωσης είναι υπέρ της διεύρυνσης και σε 24 από τα 27 κράτη υπάρχει πλειοψηφία υπέρ της διεύρυνσης. Αυτό είναι πολύ σημαντικό επίσης.
Δεν λέω ότι θα είναι πανεύκολα όλα και ο δρόμος ρόδινος. Υπάρχουν θέματα που πρέπει να αντιμετωπισθούν για να εξασφαλιστεί ότι οι ευρωπαϊκές αξίες θα γίνουν εξίσου σεβαστές, η ικανότητά μας να λαμβάνουμε αποφάσεις με 27 δεν είναι εύκολο ήδη, φανταστείτε τι θα γίνει με πάνω από 30 μέλη, πως θα εξασφαλίσουμε, που θα βρεθεί ο προϋπολογισμός για την κάλυψη όλων των δαπανών και πώς θα αντιμετωπίσουμε το θέμα των διμερών σχέσεων.
Αλλά από την ώρα που υπάρχει η πολιτική δέσμευση όλα τα πράγματα θα λυθούν πιο εύκολα. Παρά ταύτα πρέπει να πω ότι αυτή η αφύπνιση που συνέβη στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν συμβαίνει και στα δυτικά Βαλκάνια ακόμα και είμαι στην περιοχή εδώ και πάνω από 25 χρόνια και για 1η φορά βλέπω να είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση πιο ενθουσιώδης για την διεύρυνση απ’ ό,τι είναι τα δυτικά Βαλκάνια. Περισσότερο η Ένωση για τα Βαλκάνια απ’ ό,τι τα Βαλκάνια για την Ένωση.
Υπάρχει σκεπτικισμός, κριτική και αυτό που ακούμε από την περιοχή είναι ότι τα ξανάδαμε αυτά και τίποτα δεν συνέβη. Πραγματικά στις Βρυξέλες θεωρείται ότι η επόμενη ευρωπαϊκή επιτροπή θα έχει 2 προτεραιότητες, την ασφάλεια και την διεύρυνση, άρα το θέμα έχει τεθεί.
Ποια ήταν η αφύπνιση τώρα για τα δυτικά Βαλκάνια. Θα πρέπει να δουν μία χώρα των δυτικών Βαλκανίων να κάνει ορατή πρόοδο και οι άλλες θα θελήσουν να ακολουθήσουν να μην μείνουν πίσω και αυτό θα είναι το καλύτερο. Αυτό που τώρα χρειαζόμαστε είναι, αξιόπιστη διαδικασία διεύρυνσης και διαφανή. Πράγμα που δεν συμβαίνει μέχρι τώρα.
Πρέπει να επικεντρωθούμε στις μεταρρυθμίσεις γιατί δεν υπάρχει. Γεωπολιτικά έχουμε ανοίξει την πόρτα αλλά είναι οι μεταρρυθμίσεις που δεν γίνονται. Και βεβαίως μία πολύ ειλικρινής δημόσια και ανοιχτή επικοινωνία.
Αλλά πρέπει να πω ότι η ώθηση υφίσταται και είναι πολύ σημαντικό να γίνει ουσιαστική, να έρθουν τα Βαλκάνια όσο το δυνατόν πιο κοντά στην Ένωση.
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Ευχαριστούμε πολύ. Αν θέλετε θα ήθελα να σας ζητήσω να είσαστε πιο σύντομοι. Κύριε Vucevic ξεκινάω με εσάς. Η Σερβία είναι η χώρα η πιο έτοιμη για να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά από την άλλη πλευρά, όπως επαναλαμβάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να ευθυγραμμιστεί με την εξωτερική πολιτική της Ένωσης. Βλέπουμε ωστόσο ότι έχει πολύ στενές σχέσεις με την Κίνα, είδαμε τον πρόεδρο Σι Τζιν Πινγκ στο Βελιγράδι και υπάρχει και η κριτική ότι δεν επιβάλλει τις δυτικές κυρώσεις προς την Ρωσία. Πώς απαντάτε σε αυτές τις κριτικές;
Κος Vucevic:
Αν μου επιτρέπετε θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι δεν έχω διάθεση να διαφωνήσω με τους άλλους ομιλητές. Όταν μιλάμε για τα δυτικά Βαλκάνια, μιλάμε για πέντε κράτη. Βάσει του διεθνούς δικαίου. Αν μιλάμε για έξι κράτη, τότε θα πρέπει να βρεθεί κάποια τελική συμφωνία. Και πρέπει να το υπογραμμίσω αυτό.
Σχετικά με το ερώτημά σας της σχέσης της Σερβίας με την Κίνα, θα ήθελα να υπενθυμίσω σε όλους μας ότι μία μέρα πριν επισκεφθεί το Βελιγράδι ο πρόεδρος Σι, και είμαστε πολύ περήφανοι με αυτό, δεν είμαστε δεν έχουμε πρόβλημα, ο πρόεδρος Σι πήγε στο Παρίσι και συναντήθηκε με τον πρόεδρο Μακρόν, τον πρόεδρο της Γαλλίας. Και με την κυρία Ούρσουλα Φον Ντερ Λάϊεν και κανείς δεν παραπονέθηκε για αυτό.
Την επόμενη ημέρα μετά την επίσκεψή του στο Βελιγράδι, ο πρόεδρος Σι μετά από το Βελιγράδι πήγε στην Βουδαπέστη. Η Ουγγαρία είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ. Υπήρχαν πολλά παράπονα για αυτό, ναι; Δεν μπορώ να αποδεχτώ ότι εντάξει για τους Γερμανούς είναι εντάξει να έχουν σχέσεις με την Κίνα αλλά απαγορεύεται στην Σερβία.
Δεν μου αρέσουν αυτά τα 2 μέτρα και σταθμά. Ενδιαφερόμαστε και εμείς και φροντίζουμε τα εθνικά μας συμφέροντα, η Σερβία φροντίζει την οικονομία της και θα εξακολουθούμε να έχουμε σχέσεις με την Κίνα. Βεβαίως είμαστε έτοιμοι να εναρμονίσουμε την πολιτική ασφαλείας και την εξωτερική πολιτική με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το κεφάλαιο 35 σε σχέση με την εξωτερική πολιτική αποτελεί το πολιτικό κρέντο της Ευρώπης αυτή τη στιγμή, είναι το πιο κρίσιμο ζήτημα. Περισσότερο από άλλα κομμάτια των μεταρρυθμίσεων τα οποία δεν θέλω να υποτιμήσω. Άρα, λοιπόν, πιστεύω ότι αν είναι καλό για την Γαλλία και την Ευρωπαϊκή Ένωση να συνεργάζεται με την Κίνα υποθέτω ότι είναι επίσης καλό και για τη Δημοκρατία της Σερβίας.
Τι γίνεται με την Ρωσία όμως; Αναφέρατε επίσης και τις κυρώσεις εναντίον της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Δεν πιστεύουμε στη Σερβία στην πολιτική των κυρώσεων. Γιατί εμείς επιβιώσαμε των κυρώσεων κατά τη διάρκεια της 10ετίας του ’90 σας το θυμίζω, είχαμε εκτεθεί σε κυρώσεις και μόνο οι απλοί άνθρωποι υπέφεραν όχι τα καθεστώτα και δεν θέλω να πάω περαιτέρω στα αποτελέσματα των κυρώσεων στην Ρωσία, γιατί δεν έχουμε δει αποτελέσματα στο πεδίο της μάχης.
Αυτή τη στιγμή, η Σερβία εξαρτάται από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της Ρωσίας. Αν επιβάλλαμε κυρώσεις στη Ρωσία, θα χτυπούσαμε την οικονομία μας, όχι την δική τους οικονομία.
Και μην ξεχνάμε, ότι η δική μας συγκεκριμένη ιδιαίτερη θέση και το ανέφεραν όλοι οι συνομιλητές σχετικά με το ζήτημα του Κοσόβου, έχουμε μία συγκεκριμένη θέση και πρέπει να συνεχίσουμε τη σχέση μας με την Ρωσία και την Κίνα και λόγω της ψήφου τους στο Συμβούλιο Ασφαλείας στα Ηνωμένα Έθνη σε σχέση με το Κόσοβο. Μην το ξεχνάμε αυτό.
Και να επαναλάβω και να υπενθυμίσω σε όλους μας ότι η Σερβία ψήφισε όλα τα ψηφίσματα που στήριξαν την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Δεν έχουμε κανένα πρόβλημα με την Ουκρανία, είναι φίλοι μας. Δεν αναγνώρισαν το Κόσοβο, δεν έχουμε κανένα πρόβλημα με την Ουκρανία. Όλοι εσείς μιλάτε για την εδαφική ακεραιότητα και την κυριαρχία της Ουκρανίας, ποιο είναι το πρόβλημα;
Να πει η Σερβία το ίδιο σε σχέση με το Κόσοβο; Πώς είναι δυνατόν να μιλούμε για μία χώρα και να λέμε ότι το ζήτημα της εδαφικής κυριαρχίας είναι το πιο σημαντικό και όταν αναφερόμαστε στη Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο λέμε ότι όχι αυτό δεν πρέπει να το λέμε, πρέπει να βλέπουμε το μέλλον, είναι μία υπόθεση sui generis, είναι διαφορετικό. Όχι. Αυτό είναι το κουτί της Πανδώρας.
Γιατί ακούστε τι είπε ο Πούτιν πριν από 3 ημέρες. Έχει και ο Πούτιν τώρα επιχειρήματα για το Κόσοβο. Και μιλάμε για το κράτος δικαίου. Έτσι; Και μιλάμε για το διεθνές δίκαιο και τη συνεργασία και σχέσεις καλής γειτονίας.
Αναφέρθηκε το θέμα των δυτικών Βαλκανίων και μίλησα και με τον κύριο Lajcak πριν από τη συνάντηση και τον ευχαριστώ για το χρόνο του, τώρα έχουμε μπροστά μας μιλώντας για τα δυτικά Βαλκάνια, έχουμε ένα σχέδιο ανάπτυξης, έχουμε κάτι το οποίο φέρνει συγκεκριμένα μέτρα και εργαλεία για να μετρήσουμε την πρόοδό μας στο επόμενο διάστημα. Σε σχέση με νέες μεθοδολογίες ένταξης από το 2021.
Αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα που δείχνει ποιος είναι έτοιμος, ποια χώρα είναι έτοιμη να γίνει πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μας επιτρέπει να έχουμε τουλάχιστον την ίδια προσέγγιση ή μία ισότιμη προσέγγιση όπως άλλες χώρες.
Νομίζω ότι είναι δίκαιο να το απαιτούμε αυτό και έδωσα το παράδειγμα της Κύπρου, των αδελφών μας, είναι ένα καλό παράδειγμα, είναι εφικτό. Και ο κος Lajcak το επανέλαβε αυτό σχετικά με την Ουκρανία. Μπορούμε να το επεκτείνουμε στην Γεωργία, στη Μολδαβία, όλες οι χώρες έχουν κάποια ζητήματα διαφορών αν μου επιτρέπετε, αλλά μόνο για την Σερβία γίνεται αναφορά σε εκείνο και το άλλο.
Ξέρετε χωρίς την Σερβία δε μπορούμε να θεωρήσουμε όλα τα Βαλκάνια και αυτό νομίζω ότι είναι και προς το συμφέρον και της Βόρειας Μακεδονίας και της Ελλάδας και προς το εθνικό συμφέρον της Αλβανίας επίσης, της Βοσνίας, του Μαυροβουνίου, και εμείς θέλουμε να δούμε την πρόοδο και στην Βόρεια Μακεδονία, δεν έχουμε κανένα πρόβλημα εκεί και θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κύριο Παπανδρέου για αυτά που είπε ότι ήταν απαγορευμένο σχεδόν.
Νομίζω ότι θα τα καταφέρουμε καλύτερα αν δώσουμε τη δυνατότητα να μιλήσουν οι άνθρωποι, οι λαοί και χάρηκα που είπε αυτά που είπε και ο κος Lajcak αλλά ευχαριστώ κυρίως τον κύριο Παπανδρέου.
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Όλοι περιμένουν να κάνουμε αυτή την ερώτηση. Η σταθερότητα στα Βαλκάνια σημαίνει ένα υγιές πολιτικό σύστημα και στην Ελλάδα έχουμε αυτό το παράδοξο της κυβέρνησης η οποία είναι σταθερή παρά τα αποτελέσματα και το κόμμα της αντιπολίτευσης που βρίσκεται σε μία αναταραχή. Τι πιστεύετε; Πιστεύετε ότι χρειάζεται μία ευρύτερη συνεργασία; Και για το δικό σας κόμμα πιστεύετε ότι πρέπει να συζητηθεί μία αλλαγή ηγεσίας;
Κος ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ:
Αυτό που ήθελα να πω για την Κίνα, πριν μπούμε στα άλλα θέματα δεν θα πρέπει να υπάρχει καμία αντίρρηση οι χώρες μας όπως και η Ελλάδα να έχουμε επαφές με όλους, όλες τις δυνάμεις και τις μεγάλες δυνάμεις. Όπως είναι και η Κίνα. Απλώς πιστεύω ότι θα έπρεπε να υπάρχει μία πιο ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική. Και αυτό νομίζω είναι το ζητούμενο, είτε λέγεται Κίνα, είτε λέγεται Γάζα, είτε λέγεται άλλα μεγάλα θέματα εξωτερικής πολιτικής.
Γιατί χρειάζεται να έχουμε επαφές και θεωρώ ότι και η Ευρώπη έχει να παίξει ένα σημαντικό ρόλο. Υπάρχει ένας διεθνής ανταγωνισμός, βλέπουμε την ένταση Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας, είναι εδώ ο φίλος μου ο Matthew Nimetz τα ξέρει καλά, για εμάς έχουμε προβλήματα με την Κίνα όταν μιλάμε μιλάμε για το πρόβλημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μιλάμε για το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων, μιλάμε για το πρόβλημα των όρων του εμπορίου και της κρατικής ενίσχυσης που κάνουν και άρα υπονομεύουν τη δικιά μας ανταγωνιστικότητα αν θέλετε στα προϊόντα μας, παράλληλα όμως υπάρχουν και θέματα όπου μπορούμε να συνεργαστούμε και πιστεύω πρέπει εκεί να δώσουμε το βάρος. Το θέμα της κλιματικής αλλαγής.
Η ανθρωπότητα δεν θα πάει πουθενά αν δεν αντιμετωπίσουμε το θέμα της κλιματικής αλλαγής. Το θέμα της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης. Εάν υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ βασικά Αμερικής και Κίνας, γιατί η Ευρώπη δεν έχει προχωρήσει τόσο πολύ, κακώς, μπορούμε να πάμε σε μία πάρα πολύ καταστροφή περίοδο και ανταγωνισμό με απρόβλεπτες συνέπειες γιατί δεν ξέρουμε κιόλας που η τεχνητή νοημοσύνη πού θα φτάσει και ιδιαίτερα όταν συνδέεται με τις στρατιωτικές τεχνολογίες και δαπάνες.
Το θέμα των πυρηνικών όπλων. Ξανά ήρθε αυτή η απειλή των πυρηνικών όπλων από τον κύριο Πούτιν. Θα έπρεπε να μπορεί και η Κίνα με την Αμερική, βεβαίως και οι ευρωπαϊκές δυνάμεις που έχουν πυρηνικά όπλα, να βρουν πεδίο συνεργασίας. Είναι θέματα ανθρωπιστικά στην Αφρική.
Μπορεί να παίξει η Κίνα ρόλο μαζί με την Ευρώπη. Η Ευρώπη λοιπόν θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο αν ήτανε ενεργά πάνω σε αυτό το πρότζεκτ που έχει του δρόμου του μεταξιού, του σύγχρονου δρόμου του μεταξιού, θέτοντας και αυτή βέβαια τις προτεραιότητες, τις θέσεις της και τα λοιπά.
Το λέω αυτό γιατί η Ευρώπη και χαίρομαι ότι ο κος Lajcak είναι πιο θετικός και για τις προοπτικές των Βαλκανίων, και πιστεύω ότι βεβαίως αυτό έχει σχέση με μία γεωπολιτική εξέλιξη ειδικά το θέμα της Ουκρανίας, όπου οι Ευρωπαίοι βλέπουν ότι αν δεν ενωθούμε, αν δεν συνεργαστούμε, πραγματικά όχι μόνο η Ευρώπη, η ακεραιότητα των χωρών μας αλλά και οι ιδέες μας, οι αξίες μας, η δημοκρατία μας μπορεί να υπονομευτεί.
Το λέω αυτό για να απαντήσω και στο ερώτημα που θέσατε, πράγματι η σταθερότητα και στα Βαλκάνια αλλά και στην Ευρώπη βασίζεται σε αυτές τις αξίες. Βασίζεται στο κράτος δικαίου το οποίο βλέπουμε δυστυχώς και στην Ελλάδα, να υπονομεύεται από την σημερινή κυβέρνηση.
Βασίζεται στις δημοκρατικές αξίες, στα ανθρώπινα δικαιώματα. Στην προστασία των μειονοτήτων. Εάν αυτές οι αρχές εμπεδώνονται και γίνονται σεβαστά, θα αποφύγουμε συγκρούσεις. Βασίζεται στην εμπιστοσύνη και στο σεβασμό των συνόρων μεταξύ μας. Όμως ποιες είναι οι δυνάμεις οι οποίες μπορούν αυτές να προστατεύσουν αυτές τις αξίες στην Ευρώπη;
Και νομίζω έχουμε ένα δίλημμα εδώ. Έχουμε δει την άνοδο της ακροδεξιάς αλλά και την αποτυχία της δεξιάς, της πιο αν θέλετε ήπιας αλλά εν πάση περιπτώσει δεξιάς να αντιμετωπίσουν τα μεγάλα προβλήματα. Ποιες είναι οι δυνάμεις οι οποίες θα προχωρήσουν την ενότητα της Ευρώπης, την αλληλεγγύη μεταξύ των λαών.
Ποιες είναι οι δυνάμεις οι οποίες θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τα μεγάλα θέματα όπως της κλιματικής αλλαγής και μία μετάβαση που είναι και δίκαιη και όχι των μεγάλων συμφερόντων, όχι των μεγάλων ενεργειακών ολιγοπωλίων όπως έχουμε στην Ελλάδα.
Ποιες είναι οι δυνάμεις οι οποίες θα χτυπήσουν τη συγκέντρωση του πλούτου και μαζί της δύναμης που έχουν της εμπορικής δύναμης που έρχονται και αγοράζουν τα μέσα ενημέρωσης, αγοράζουν ποδοσφαιρικές ομάδες, αγοράζουν ενεργειακά, φαρμακευτικές εταιρίες, αγοράζουν τράπεζες και τελικά υπονομεύουν την ίδια τη δημοκρατία.
Ποιες είναι οι δυνάμεις που θα μπορέσουν πραγματικά να δουν την αλληλεγγύη των λαών. Και πιστεύω ότι είναι οι προοδευτικές δυνάμεις τελικά που έχουν αυτό το ιστορικό χρέος μπροστά στην άνοδο θα έλεγα και του νεοναζισμού, του φασισμού, της ακροδεξιάς πολιτικής που θα διαλύσει την Ευρώπη, που θα διαλύσει και αυτές τις αξίες.
Αυτό σημαίνει όλες οι δυνάμεις, δημοκρατικές, αριστερές, σοσιαλδημοκρατικές, σοσιαλιστικές, πράσινες, φιλελεύθερες, να μπορέσουν να συνεργαστούν με τον Α, Β τρόπο για μία προοδευτική Ευρώπη, για προοδευτικά Βαλκάνια, για μία προοδευτική Ελλάδα.
Τώρα δεν είναι ο χώρος εδώ για να μπούμε στα εσωτερικά και στα των κομμάτων και τα λοιπά, αλλά αυτή πρέπει να είναι η κατεύθυνση. Το πώς αυτό θα γίνει είναι μία άλλη συζήτηση αλλά πιστεύω ότι αυτή πρέπει να’ ναι η κατεύθυνσή μας.
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Κύριε Bučkovski, η νέα κυβέρνηση στη Βόρεια Μακεδονία τώρα σχηματίζεται, οπότε η εκκίνηση ήτανε αρκετά περιπετειώδης, ιδιαιτέρως δε σε ό,τι αφορά τη σχέση με την Ελλάδα, ποιο είναι το δικό σας μήνυμα προς αυτούς και την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Κος Bučkovski:
Το μήνυμα στο νέο πρωθυπουργό; Θα επαναλάβω εν μέρει το μήνυμα που έστειλε ο πρώην πρωθυπουργός ο κος Zaef, πολύ φιλικό μήνυμα και πολύ ευθύ προς τον Πρωθυπουργό. Να είναι πολύ προσεκτικός, να είναι πάρα πολύ προσεκτικός, διότι τώρα είμαστε στο μέσο της διαδικασίας δημιουργίας εμπιστοσύνης με την Ελλάδα και η Ελλάδα έχει ιδιαίτερη σημασία για το μέλλον μας. Στη σύντομη ιστορία που έχουμε, που διαθέτουμε ως ανεξάρτητη χώρα η απουσία στρατηγικού εταίρου ήταν ένα από τα μείζονα ζητήματα.
Ναι, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι στρατηγικός εταίρος αλλά στη γειτονιά μας χωρίς στήριξη τα πράγματα είναι δύσκολα στην περίοδο αυτή που η Βόρεια Μακεδονία και επαναλαμβάνω, θα ήθελε να είναι πρότυπο μίας κοινωνίας πολυεθνωτικής, πολυπολιτισμικής. Για να βοηθήσουμε τους γείτονες από τη Σερβία το ταχύτερο δυνατόν να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με την Πρίστινα, για να βοηθήσουμε και τους εαυτούς μας, να βοηθήσουμε το σύνολο της περιοχής, να προηγηθούμε της εντάξεως της Μολδαβίας και της Ουκρανίας.
Ο κοινός μας στόχος θα πρέπει να είναι να λειτουργήσουμε ως ατμομηχανή, ατμομηχανή νάναι η Αλβανία και η Σερβία και να ακολουθούν τα υπόλοιπα κράτη της δυτικής Βαλκανικής και να ενταχθούν πριν από την Γεωργία, την Μολδαβία και την Ουκρανία. Δευτερευόντως και πάλι μήνυμα προς τον κύριο Πρωθυπουργό. Νομίζω ότι είναι έξυπνο αλλά χωρίς πολιτική πείρα, την πείρα που διαθέτει ο κος Μητσοτάκης, μπορεί να μην είναι υπέρ ο νέος πρωθυπουργός της συμφωνίας της Οχρίδας.
Πρώτα απ’ όλα πρέπει να δηλώσει ότι σέβεται το pacta sunt servanda που είναι βασική αρχή για τις διεθνείς σχέσεις. Αυτό το μήνυμα στέλνω στο νέο πρωθυπουργό. Να το λέει, να επαναλαμβάνει αυτή την πρόταση και να συνεχίσει να κατασκευάζει νέες γέφυρες.
Είναι πολύ εύκολο να καταστρέψεις, πάρα πολύ εύκολο να καταστρέψεις κάτι όμως ο Αλέξης, ο Zoran, ο Νίκολα, ο Νίκος, οι βουλευτές σας, το προηγούμενο κοινοβούλιο, οι δικοί μας βουλευτές, το δικό μας κοινοβούλιο είναι σύγχρονοι ήρωες. Σύγχρονοι ήρωες στη δυτική Βαλκανική διότι είναι πολύ εύκολο να στραφείς στο λαϊκισμό ή να είσαι για μία μέρα δημοφιλής.
Σε ό,τι αφορά το μέλλον μας έχει ιδιαίτερη σημασία να γιορτάσουμε και να τιμάμε τη Συμφωνία των Πρεσπών, τον Αλέξη, τον Zoran, τους πολιτικούς της Δυτικής Βαλκανικής και τέλος πάλι προς τον κύριο Πρωθυπουργό, το δικό μας, νέες προοπτικές ούτως ώστε να έρθουν νέοι Έλληνες επενδυτές στη χώρα μας, γιατί τη στιγμή που μιλάμε η ελληνική επιχειρηματική κοινότητα είναι μία από τους ισχυρότερους υποστηρικτές των στενών μας σχέσεων, έχουμε ΕΛΠΕ, ΕΤΕ, ΤΙΤΑΝΑ, όλοι αυτοί.
Ας συνεχίζουμε λοιπόν τις διαπραγματεύσεις με τη Μυτιληναίος και λοιπές εταιρίες, ελληνικές εταιρίες που θέλουν να επενδύουν στη χώρα μας. Να επενδύσουν στη χώρα μας. Είναι πολύ σημαντικό και όχι μόνο για την άσκηση της καθημερινότητας της πολιτικής, έχει σημασία για το μέλλον της Βόρειας Μακεδονίας και της δυτικής Βαλκανικής.
Κος ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ:
Να πω κάτι, συμφωνώ πολύ με τον κύριο Bučkovski, διότι και εγώ όταν ήμουν Πρωθυπουργός 10 φορές και στη διάρκεια της οικονομικής κρίσεως είχα κάνει συναντήσεις με τον κύριο Γκρουέφσκι και τίποτα δεν προχώρησε, τίποτα δεν κινούνταν, οπότε πρέπει και εγώ να πω ότι πρέπει να στηρίξουμε αυτά, την προσπάθεια που έκαναν ο Zoran και ο Αλέξης, έχει πολύ σημασία, είναι ιστορικής σημασίας η προσπάθειά τους και βεβαίως τον Ματ να τον ευχαριστήσουμε, είναι θέμα στρατηγικής σχέσεως και λυπάμαι που η τωρινή κυβέρνηση παρότι δεν έχουν εκφράσει ρητορεία κατά της Βόρειας Μακεδονίας, είναι κακό που η σημερινή κυβέρνηση υιοθέτησε μία παθητική στάση. Διότι όταν δεν καλλιεργείς μία σχέση μπορεί και να στραβώσει και τα εθνικά μας συμφέροντα. Πρέπει να εξηγήσουμε σε όλους όσοι αντιμάχονται αυτή τη συμφωνία να τους εξηγήσουμε ότι έχει σημασία να παραμείνει ζωντανή και επ’ ωφελεία των εθνικών μας συμφερόντων η συγκεκριμένη συμφωνία.
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Κύριε Hasani σπεύδω διότι δεν έχουμε πολύ χρόνο πια στη διάθεσή μας. Τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας ήταν πάντοτε ένα θέμα τριβής, τώρα υπάρχει η υπόθεση Μπελέρη τι θα κάνετε τώρα που εξελέγη ευρωβουλευτής και πιστεύετε ότι τούτο πρόκειται να επηρεάσει και τη διαδικασία εντάξεως της Αλβανίας.
Κος Hasani:
Λυπάμαι που θα πρέπει να διαφωνήσω μαζί σας και να πω ότι τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία δεν ήταν ποτέ ζήτημα, το εκμεταλλεύονται κάποιοι πολιτικοί και η σχέση Αλβανίας Ελλάδας δεν συναρτάται από ένα μόνο όνομα. Ούτε πρόκειται ποτέ. Ποτέ μα ποτέ. Και δεν χρησιμοποιώ τη διερμηνεία, απολαμβάνω όλα τα ελληνικά.
Οι σχέσεις μεταξύ των χωρών μας είναι αλληλένδετες. Συνδέονται τόσο στενά που κανείς με οθωμανικό όνομα δεν πρόκειται να μας εμποδίσει για οτιδήποτε, να μας μπλοκάρει και αφού το λέμε αυτό, να πω ότι υπάρχει ένα μείζον στοιχείο το οποίο και ανέφερα, ήτοι μεταρρυθμίσεις τις οποίες αυτή τη στιγμή εφαρμόζει και κυρίως η μεταρρύθμιση του δικαστικού.
Είναι η πιο σημαντική μεταρρύθμιση από την στιγμή που ανεξαρτητοποιηθήκαμε από την οθωμανική αυτοκρατορία. Μιλάμε για την σημαντικότερη μεταρρύθμιση από το 1912 έως σήμερα και θα συνεχίσουμε στην κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεων, και θα συνεχίσουμε να στηρίζουμε κάθε πρωτοβουλία η οποία βοηθά την Αλβανία να προοδεύσει προς την κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεων.
Τώρα να πω κάτι για τις εκλογές. Πολλές εκλογές περιμένουμε, πολλές εκλογικές διαδικασίες εμείς στο πλαίσιο της Δυτικής Βαλκανικής, περιμέναμε, είχαμε προσδοκίες, έγιναν οι ευρωεκλογές, όλοι περίμεναν τη σύνθεση και περιμένουν της νέας επιτροπής, περιμένουν και τον διάδοχο του Μίρο, έχουμε τις επερχόμενες εκλογές στις ΗΠΑ, όλοι περιμένουν να δουν ποιος θα είναι πρόεδρος, έχουμε όμως και εκλογές στη χώρα μου, μεταξύ αυτών και προ ολίγων εβδομάδων τις εκλογές που έλαβαν χώρα στη Βόρεια Μακεδονία.
Υπάρχει όντως στασιμότητα. Όλοι περιμένουν. Και χάνουμε τελικά όλο το έτος 2024 γιατί βρισκόμαστε εν αναμονή. Περιμένουμε ποιος θα έρθει. Όχι, θα έπρεπε αντ’ αυτού να λύνουμε τα προβλήματα μόνοι μας, να βλέπουμε τις προοπτικές μας μόνοι μας, να έχουμε οπτική θεώρηση δική μας και να προχωρούμε. Χωρίς αν και εφόσον και αλλά.
Γιατί μόνο μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν θα οπισθοδρομήσουμε σε ό,τι αφορά την ιστορία, δεν θα γυρίσουμε στο παρελθόν και επίσης απολαμβάνουμε τα όσα συμβαίνουν χωρίς να υπάρχει ρεβιζιονισμός γιατί τον έχουμε δει και αυτόν στην περιοχή μας και βλέπουμε και την άσκηση επιρροής Κίνας και Ρωσίας στην περιοχή μας, γιατί είναι γεγονός ότι είμαστε εύθραυστες δημοκρατίες στην καλύτερη έχουμε 33 χρόνια προσπαθειών ανάπτυξης δημοκρατίας που εξακολουθούμε να τη δουλεύουμε και χωρίς σαφή οδό που περιλαμβάνει μεταρρυθμίσεις. Και χωρίς να αναφερόμαστε προσωπικά στον Χ ή στον Ψ δεν θα πετύχουμε.
Καλή επιτυχία σε όσους έχουν εκλογή. Φαντάζομαι γνωρίζετε όλα τα ονόματα των ευρωβουλευτών. Και σταματώ εδώ.
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Σας ευχαριστούμε πολύ. Και τώρα οι κύριος Lajcak. Μιλάμε για τη διεύρυνση. Βλέπουμε όμως ότι πολλαπλασιάζονται οι κρίσεις στην ευρύτερη περιοχή και ήδη έχουμε 2 πολέμους που μαίνονται στην ευρύτερη γειτονιά μας οπότε το ερώτημά μου είναι το εξής. Πιστεύετε ότι η διεύρυνση του 2004 ενίσχυσε την Ευρώπη; Την έκανε πιο δυνατή ή μήπως την επιβράδυνε; Γιατί βλέπουμε ότι κινείται πολύ βραδέως σε θέματα κρίσιμα της εξωτερικής πολιτικής η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Κος Lajcak:
Δεν νομίζω ότι τα δύο συνδέονται. Το 2004 πράγματι η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέταξε 10 νέα μέλη, έτσι διευρύνθηκε, όμως υπήρχε σχετική ομοιογένεια σε εκείνη την ομάδα. Ξεκίνησαν τις διαπραγματεύσεις το ’97 η πρώτη ομάδα, το ’99 η 2η. Η διαδικασία εκείνη την εποχή ήταν η ρεγκάτα. Ένας ιστιοπλοϊκός αγώνας. Όλοι ήτανε περίπου στο ίδιο επίπεδο και υπήρχε έντονη διαφάνεια, οπότε μπορούσες να δεις ξεκάθαρα που πάει ο ένας σε σχέση με τους υπόλοιπους.
Και στη 2η ομάδα καλύφθηκαν τα 2 έτη σε σύγκριση με την 1η, και τελικά μπήκαν όλοι στην Ένωση το 2004. Ήταν μία εξαιρετική ευκαιρία, ανταγωνίζονταν μεταξύ τους και ανταγωνιζόμαστε μεταξύ μας για το ποιος θα προηγηθεί και αυτό ήταν εξαιρετικό για την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη διεύρυνση αυτής.
Και αυτή ήταν μία τεράστια επιτυχία. Έτσι την αντιμετωπίζουμε. Τώρα η κατάσταση είναι τελείως διαφορετική στην περίπτωση των χωρών της Βαλκανικής, είναι έξι τα κράτη, η διαφορά όμως είναι το Μαυροβούνιο 12 χρόνια, το Κοσσυφοπέδιο δεν είναι υποψήφιο, είναι τεράστια η διαφορά μεταξύ τους όμως, μιλάμε για Big Bang στην περίπτωση της Βαλκανικής όμως αυτό δεν είναι ρεαλιστική προσδοκία.
Μην ξεχνάμε ότι βασίζεται στα όσα έχει επιτύχει ο καθένας ξεχωριστά. Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν δεν είναι η γεωπολιτική που θα σε εντάξει σε μία ενιαία ομάδα και έτσι θα σε κάνει μέλος και θα μπεις είτε είσαι έτοιμος είτε όχι.
Το ξανάχω πει, η γεωπολιτική μας έχει ανοίξει ένα νέο παράθυρο ευκαιρίας μας έδωσε νέο μομέντουμ, νέα ώθηση όμως οι μεταρρυθμίσεις και η υλοποίηση αυτών είναι ο καθοριστικός παράγων για το ποιος θα γίνει μέλος.
Η διαδικασία της απόφασης είναι κάτι τελείως διαφορετικό, είναι διακριτό και περίπλοκο γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εκείνη που παίρνει αποφάσεις με βάση τη συναίνεση σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας. Αφ’ ης στιγμής υπάρξει συμφωνία κάθε κράτος – μέλος μπορεί να προσυπογράψει τη σχετική απόφαση και να την υποστηρίξει.
Αλλά στους δύσκολους αυτούς καιρούς κάποιες φορές χρειάζεται πάρα πολύς χρόνος για εμάς και κάποιες φορές πάλι είναι εύκολο να έχεις ένα κράτος – μέλος που δεν θα συναινέσει και τότε παραλύει η διαδικασία.
Είναι, όμως, ζήτημα νομιμότητας, έτσι έχει η διαδικασία. Μιλάμε και για την ενισχυμένη πλειοψηφία. Όσο δύσκολο και να είναι και αυτή έχει τεθεί επί τάπητος. Μιλώντας για τα Βαλκάνια υπάρχει και ένα θέμα εύλογο.
Αν έρθει η Δυτική Βαλκανική θα είναι ποιο εύκολο για εμάς να πάρουμε αποφάσεις ως Ένωση ή μήπως πιο δύσκολο; Γεννάται και αυτό το ερώτημα. Προφανώς η συγκεκριμένη περιοχή χρειάζεται να αποδείξει ότι αν ενταχθεί δεν θα είναι πιο δύσκολη η διαδικασία λήψης αποφάσεων και αυτό βεβαίως θα μπορούσε να αποδειχθεί μέσω της Περιφερειακής συνεργασίας.
Θα θέλαμε να δούμε τους έξι να συνεργάζονται στενότερα, να συμφωνούν μεταξύ τους, γιατί αυτό θα δείξει ότι αν μπορείς ως εξάδα να λειτουργείς και να συναποφασίσεις τότε εύκολα θα λειτουργήσει εντός των 30 και κάτι.
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Δεν έχω χρόνο για περισσότερες ερωτήσεις όμως θα ήθελα να σας ζητήσω και τους πέντε να απαντήσετε εν τάχει σε μία ερώτηση. Οι οργανωτές σκοπεύουν αυτό να είναι ετήσιο συνέδριο, αν συναντηθείτε του χρόνου τέτοια εποχή λοιπόν, θα έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος σε ότι αφορά τη διερεύνηση και την ένταξη της Δυτικής Βαλκανικής;
Ξεκινάω αντιστρόφως, κύριε Lajcak πρώτος.
Κος Lajcak:
Τι εννοείται πρώτος; Πιστεύω ότι σε ένα χρόνο από σήμερα θα έχουμε δει σημαντική πρόοδο. Δεν θα έχουμε ένταξη μέλους, θα έχει όμως αλλάξει η κατάσταση σημαντικά σε σχέση με φέτος.
Mr. HASANI:
Όπως σας είπα κάθε χρόνος είναι ιδιαίτερος και εν τω μεταξύ φαίνεται ότι όλοι καθυστερούν. Θέλω να είμαι αισιόδοξος και θα ήθελα να πιστεύω ότι αν συνεχίσουμε όλοι μας να παράγουμε αποτέλεσμα χωρίς να βρίσκουμε δικαιολογίες, τότε όλα θα βελτιώνονται διαρκώς και θα πρέπει να προετοιμαστούμε για αλλαγές.
Αλλαγές οι οποίες δεν αφορούν εμάς, άρα αν τα καταφέρουμε όλοι μαζί αν αξιοποιήσουμε τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας, αν κάνουμε τη βέλτιστη χρήση του πλάνου ανάπτυξης, του σχεδίου ανάπτυξης, αν συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε και Περιφερειακά και υπάρχουν πολλές τέτοιες δυνατότητες και πλαίσια, τότε θα ετοιμαζόμαστε όλο και καλύτερα για μία καλύτερη ένταξη και στην ολοκλήρωση μεταξύ μας και μετά εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Mr. BUCKOVSKI:
Θα ήθελα να πιστεύω ότι η επόμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα είναι μια υπέρ της διεύρυνσης. Όμως ας είμαστε και προσεκτικοί για να δούμε τι συμβαίνει πρώτα στη Γαλλία, τι θα συμβεί με τις εκλογές τέλος Ιουλίου.
Θα το συζητήσουμε αυτό του χρόνου που θα μας δοθεί πάλι η ευκαιρία να συναντηθούμε, παρουσία και του Ζόραν και του Αλέξη. Ευχαριστώ.
Κος ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ:
Θεωρώ ότι υπάρχει momentum, υπάρχει ώθηση λόγω γεωπολιτικών αιτίων. Όπως ακούστηκε. Ίσως δεν είναι ο καλύτερος λόγος να σημειώνεται πρόοδος για αυτό το λόγο, αλλά υφίσταται, υπάρχει δηλαδή το momentum και πρέπει να κατανοήσουμε ότι τα κράτη της Δυτικής Βαλκανικής και οι άλλοι τρεις υποψήφιοι θα πρέπει να εισέλθουν.
Τους έχει δοθεί υπόσχεση της ένταξης στην Ευρωπαϊκή οικογένεια. Βεβαίως σε μεγάλο βαθμό αυτό θα εξαρτηθεί από τη σύνθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και εκεί υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις οι οποίες είναι εσωστρεφείς δυστυχώς.
Κάποιες είναι και κατά της Ευρώπης και δεν ξέρω κατά πόσο θα είναι ευτυχείς ή επιθυμούν να δουν μια πιο διευρυμένη και ισχυρότερη Ευρώπη και μια πιο βαθιά Ευρώπη. Συνεπώς πρέπει να εργαστούμε προς αυτήν την κατεύθυνση.
Και κλείνοντας θα πω αυτό που είπα και στην αρχή. Ας οικοδομήσουμε εμπιστοσύνη μεταξύ μας. Γνωρίζουμε τα προβλήματα, τα έχουμε συζητήσει τα προβλήματα ξανά και ξανά και νομίζω πως η Ελλάδα μπορεί να παίξει αυτό το ρόλο, αλλά να συνεργαστούμε όλοι μας για να δούμε πως μπορούμε να επιλύσουμε τα υφιστάμενα προβλήματα και να δείξουμε πως εμείς στα Βαλκάνια έχουμε την ωριμότητα να αλλάξουμε τα πράγματα για να ωφεληθούν οι λαοί και η περιοχή μας και μετά πιστεύω ότι δεν μπορεί να μείνουν κλειστές οι πόρτες της Ευρώπη.
Αυτό είναι το μήνυμα που πρέπει να συγκρατήσουμε μετά τη συζήτησή μας.
Mr. VUCEVIC:
Πάνω απ’ όλα και πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να διατηρήσουμε τις καλές σχέσεις γειτονίας, την ειρήνη και τη σταθερότητα. Είναι προϋπόθεση κάθε επιτυχίας.
Είμαστε έτοιμοι για αυτό και βεβαίως κατανοούμε τη σημασία όλων αυτών. Μετά μπορούμε να πετύχουμε αυτόν τον κύριο στόχο, το βασικό για όλους μας και όλοι οι συνομιλητές χρησιμοποίησαν τη λέξη momentum, ώθηση.
Και τώρα ίσως είναι και ο καιρός να μιλούμε λιγότερο και να πράττουμε περισσότερα.
Κα ΣΤΑΜΟΥΛΗ:
Ευχαριστώ πάρα πολύ. Ευχαριστίες στους συμμετέχοντες στο πάνελ και ευχαριστούμε και εσάς που παραμείνατε για τη συζήτηση. Συνεχίζονται αύριο οι συναντήσεις μας, 12:30 ξεκινάμε τη δεύτερη μέρα του Συνεδρίου.
Κα ΝΙΚΟΛΤΣΙΟΥ:
Κυρίες και κύριοι σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για την παρουσία σας. Ήταν μία εξαιρετική πρώτη μέρα με πάρα πολύ σημαντικές συζητήσεις και δημοσιογραφικά Πρόεδρε και πολλές ειδήσεις θα έλεγα. Λοιπόν, σας περιμένουμε αύριο στις 11:30 και σας ευχαριστούμε πολύ για την παρουσία σας. Να είστε καλά και ένα θερμό χειροκρότημα σε όσους ήταν πίσω από τις κάμερες για όλη αυτή την οργάνωση.