Το τεράστιο πρόβλημα της στέγης και τις επιπτώσεις που προκαλεί ιδιαίτερα στους ευάλωτους πολίτες ανέλυσε ο Ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Θωμάς Μαλούτας στην παρέμβασή του στην εκδήλωση του Ινστιτούτου Αλέξη Τσίπρα με θέμα «Αντιμετώπιση της ακρίβειας, οι προκλήσεις και οι προοπτικές της ελληνικής οικονομίας».

Ο κ. Μαλούτας επεσήμανε ότι στην Ελλάδα η στέγη δεν υπήρξε ποτέ κοινωνικό δικαίωμα, υπήρξε ιδιωτική υπόθεση, οικογενειακή υπόθεση ενώ σήμερα «τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε και που ξέρουμε όλοι είναι η αύξηση στις τιμές των κατοικιών και στα ενοίκια.  Και βλέπουμε ότι τα ελληνικά νοικοκυριά είναι τα πιο υπερχρεωμένα στην ΕΕ με βάση τις στεγαστικές δαπάνες και μάλιστα, ιδιαίτερα εκείνα με τα χαμηλότερα εισοδήματα».

Ο Θωμάς Μαλούτας επεσήμανε ότι «η στέγαση από αξία χρήσης έχει μετατραπεί σε επενδυτικό προϊόν, με αποτέλεσμα ακόμα και τα μικρά και φτηνά διαμερίσματα, τα υπόγεια και ημιυπόγεια να έχουν μετατραπεί σε τουριστικά καταλύματα εκτοπίζοντας τους πιο ευάλωτους πολίτες».

Η δεύτερη ιδιαίτερα κρίσιμη παράμετρος της στεγαστικής κρίσης τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες, όπως επεσήμανε ο Θωμάς Μαλούτας, είναι το γεγονός ότι, πλέον, η αγορά «δεν παράγει ή δεν ανακαινίζει κατοικίες που να ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες των πολιτών» αλλά παράγει κατοικίες που απευθύνονται μόνο στα πολύ υψηλά εισοδήματα και σε επενδυτές.

Ο ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, αναφερόμενος στις λύσεις επεσήμανε ότι στην Ελλάδα απαιτούνται νομοθετικές ρυθμίσεις και ανασύσταση στεγαστικών φορέων που έχουν καταργηθεί και που θα μπορούσαν να αποτυπώσουν την κατάσταση, να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν και να αξιολογήσουν τις στεγαστικές πολιτικές σε βάθος χρόνου.

Παράλληλα, ο κ. Μαλούτας σημείωσε ότι απαιτείται η εύρεση των απαιτούμενων πόρων για να αναπτυχθούν στεγαστικές πολιτικές, αλλά και θα μπορούσε και «θα έπρεπε να εξεταστεί κατά τη γνώμη μου η σύμπραξη με τους μικροϊδιοκτήτες στην βάση μακροχρόνιων συμβολαίων μέσα από τα οποία η πολιτεία θα τους βοηθά να αναβαθμίσουν και έτσι να μην χάσουν τις μικρές περιουσίες τους και εκείνοι σε αντάλλαγμα να παρέχουν για ένα εύλογο χρονικό διάστημα ένα σημαντικό απόθεμα κοινωνικής κατοικίας».

 

Αναλυτικά η παρέμβαση του Θωμά Μαλούτα

Κα ΤΣΑΜΟΥΡΗ:

Να ανοίξουμε λίγο και τον φάκελο στεγαστικό, θα ξεκινήσουμε με εσάς κύριε Μαλούτα, διότι το μόνο σίγουρο είναι πως πλέον το στεγαστικό είναι ένα κοινωνικό ζήτημα, γιατί η στέγαση γίνεται λιγότερο προσιτή σε όλο και περισσότερους. Θέλουμε λοιπόν σ’ αυτή την εισαγωγική σας τοποθέτηση να δούμε τον τρόπο με τον οποίον λειτουργεί η αγορά σήμερα.

Κος ΜΑΛΟΥΤΑΣ:

Πρώτα απ’ όλα, ευχαριστώ που βρίσκομαι εδώ και θα ήθελα να ξεκινήσω λέγοντας ότι αν η στέγαση ήτανε κοινωνικό δικαίωμα, δεν θα ήτανε μέρος της σημερινής συζήτησης.   Υπήρξε, αναπτύχθηκε ως κοινωνικό δικαίωμα στις χώρες που ανέπτυξαν κράτος πρόνοιας.

Στην Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ κοινωνικό δικαίωμα, υπήρξε ιδιωτική υπόθεση, οικογενειακή υπόθεση, η οποία την μεταπολεμική περίοδο της αυτοστέγασης και της αντιπαροχής φαινότανε να λύνεται από μόνο του.

Σήμερα η στέγαση δεν μοιάζει να λύνεται από μόνη της και έχει μπει στην πολιτική και κοινωνική ημερήσια διάταξη.

Τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε και που ξέρουμε όλοι είναι η αύξηση στις τιμές των κατοικιών και στα ενοίκια.  Και βλέπουμε ότι τα ελληνικά νοικοκυριά είναι τα πιο υπερχρεωμένα στην ΕΕ με βάση τις στεγαστικές δαπάνες και μάλιστα, ιδιαίτερα εκείνα με τα χαμηλότερα εισοδήματα.

Όπως είδαμε και στην παρουσίαση του ΚΕΠΕ προηγουμένως, αλλά όπως προκύπτει και από τις αντιλήψεις της κοινής γνώμης, σύμφωνα με την έκθεση της Μetron Analysis που ακούσαμε.

Παράλληλα πολλά στεγαστικά δάνεια έχουν κοκκινήσει, οι νέοι και οι νέες δεν βρίσκουν εύκολα σπίτι, η βραχυχρόνια μίσθωση έχει αφαιρέσει κομμάτι της προσφοράς ενοικιαζόμενων κατοικιών και αυτό αυξάνει τα ενοίκια.  Ενώ παράλληλα και πολύ παλιοί κάτοικοι στις γειτονιές τους αισθάνονται ότι  τις χάνουν τις γειτονιές τους, αποξενώνονται και όλα αυτά συμβαίνουν γιατί σε τελική ανάλυση η στέγαση έχει μετατραπεί από αξία χρήσης σε επενδυτικό προϊόν.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα μικρά και φθηνά διαμερίσματα στα ημιυπόγεια και στα ισόγεια στο κέντρο της Αθήνας, που λειτουργούσαν ως ντε φάκτο κοινωνικές κατοικίες και μετατρέπονται όλο και περισσότερο σε τουριστικά δωμάτια, εκτοπίζοντας τους πιο ευάλωτους που δεν έχουν και εναλλακτική στεγαστική λύση.

Τώρα το στεγαστικό πρόβλημα που βρίσκουμε στην Ελλάδα, δεν είναι κάτι που αφορά μόνο την Ελλάδα. Το κόστος στέγασης ανεβαίνει πιο γρήγορα από ό,τι ανεβαίνουν οι μισθοί, τα εισοδήματα.  Αυξάνονται παράλληλα και οι ανισότητες όσον αφορά τον συσσωρευμένο πλούτο και ο συσσωρευμένος πλούτος αποτυπώνεται κυρίως με την ιδιοκτησία ακινήτων.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες της στεγαστικής ανεπάρκειας, αυτό που εμφανίζεται όλο και περισσότερο σε πάρα πολλές πόλεις, είναι να περιφερειοποιείται η φτώχεια γιατί η γη είναι πιο φθηνή όσο πιο μακριά βρίσκεσαι από το κέντρο, να υπάρχει μία ένταση του εξευγενισμού, του gentrification όπως λέγεται που επίσης οδηγεί σε περιφερειοποίηση της φτώχειας και να αναπτύσσονται αμυντικές στρατηγικές, να μένεις περισσότερο στο πατρικό σου σπίτι, να μετακομίζεις σε μικρότερο σπίτι, να συγκατοικείς ή να αναζητείς φθηνότερες γειτονιές.

Το στεγαστικό πρόβλημα μπορεί να υπάρχει λίγο πολύ παντού, αλλά δεν είναι το ίδιο.  Με αποτέλεσμα να μην είναι εύκολο να πούμε α ωραία πράγματα γίνονται στη Βιέννη να τα φέρουμε εδώ. Δεν είναι εύκολο να φέρεις κάτι που γίνεται στη Βιέννη, γιατί υπάρχουν πολλά πράγματα που είναι πολύ διαφορετικά εκεί με εδώ.

Στην Ελλάδα η αγορά δεν παράγει ή δεν ανακαινίζει κατοικίες που να ανταποκρίνονται στις κοινωνικές ανάγκες.

Οι νέες κατασκευές και οι ανακαινίσεις περισσότερο απευθύνονται σε υψηλά εισοδηματικά στρώματα  ή σε επενδυτές.  Αυτό συμβαίνει επειδή η ζήτηση των χαμηλών εισοδημάτων είναι περιορισμένη και λόγω της κρίσης που ακούσαμε και προηγουμένως, ενώ παράλληλα, έχει αναπτυχθεί η ζήτηση από υψηλότερα στρώματα ξένη και εγχώρια στην οποία στρέφεται και η αγορά.

Χρειάζονται συνεπώς λύσεις πέρα απ’ αυτά που μπορεί να κάνει η αγορά αλλά και λύσεις που να αντιμετωπίζουν τις κοινωνικές στρεβλώσεις που δημιουργεί η αγορά. Όπως φάνηκε και από τις αντιλήψεις κοινής γνώμης σύμφωνα με την Metron Analysis προηγουμένως.

Ο έλεγχος της αγοράς αποτελεί ένα αμυντικό μέτρο που μπορεί να μειώσει την οξύτητα του προβλήματος, αλλά δεν το λύνει.  Αν έρθω δεν ξέρω, έχω 2 λεπτά ακόμα;

Κος ΑΝΤΖΟΛΕΤΟΣ:

Έχουμε 1,5 λεπτό ακόμα, βεβαίως.

Κος ΜΑΛΟΥΤΑΣ:

Ωραία.

Κα ΤΣΑΜΟΥΡΗ:

Και ευχαριστούμε που τηρείτε και τους χρόνους.

Κος ΜΑΛΟΥΤΑΣ:

Για τις στεγαστικές λύσεις τώρα, οι λύσεις πρέπει να αφορούν την προσφορά προσιτής κατοικίας με ικανοποιητικές προδιαγραφές.

Στην προσφορά αυτή χρειάζεται προφανώς να συμβάλλει η πολιτεία, αλλά με ποιους τρόπους;

Ενισχύσεις σε χρήμα όπως στεγαστικό επίδομα ή επιδότηση για την μείωση επιτοκίου σε ένα στεγαστικό δάνειο ή ενισχύσεις σε είδος; Όπως η προσφορά δημόσιας κατοικίας με χαμηλό ενοίκιο και με χρονικά αόριστο συμβόλαιο;

Η απάντηση δεν είναι προφανής. Με ενισχύσεις για την κατασκευή νέων κατοικιών ή για ανακαινίσεις; Οι δημογραφικές αλλαγές δείχνουν και αντιφατικά πράγματα. Ο πληθυσμός μειώνεται αλλά ο αριθμός των νοικοκυριών πολλαπλασιάζεται. Η γεωγραφική θέση επίσης του αποθέματος των κατοικιών δεν είναι πάντα στο σημείο που θα ήθελες.

Ενίσχυση στην πρόσβαση στην ιδιοκατοίκηση; ή σε ενοικιαζόμενή κατοικία;

Στεγαστικές ενισχύσεις οι οποίες να στοχεύουν στους πιο ευάλωτους ή σε ένα ευρύτερο φάσμα; Μία καθαρά πολιτική επιλογή.

Ενισχύσεις σε δράσεις από τα πάνω; Που έχουν μία εθνική ή περιφερειακή εμβέλεια ή ενισχύσεις σε πρωτοβουλίες συνεταιριστικές και τα λοιπά από τα κάτω; Όλα αυτά τα ερωτήματα  δεν έχουν άσπρο μαύρο στην απάντηση που θα μπορούσε να τους δώσει κανείς.

Προφανώς στην Ελλάδα όλα αυτά απαιτούν νομοθετικές ρυθμίσεις και ανασύσταση στεγαστικών φορέων που έχουν καταργηθεί πλέον που θα μπορούσαν να αποτυπώσουν την κατάσταση, να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν και να αξιολογήσουν σε τελική ανάλυση τις στεγαστικές πολιτικές σε βάθος χρόνου.

Μία τελευταία παρατήρηση και κλείνω με αυτό, στην Ελλάδα που δεν διαθέτουμε σημαντικό δημόσιο απόθεμα κατοικιών αλλά διαθέτουμε πολλούς μικροϊδιοκτήτες.  Για να φτάσουμε σε μία πολιτική η οποία θα κάλυπτε στεγαστικές ανάγκες, θα χρειαζότανε αφενός ο έλεγχος της σήμερα ανεξέλεγκτης αγοράς κατοικίας, ώστε να ρυθμιστούν τα πιο φλεγόμενα ζητήματα σε ένα κοντοπρόθεσμο ορίζοντα.

Παράλληλα εύρεση των απαιτούμενων πόρων για να αναπτυχθούν στεγαστικές πολιτικές, αλλά και θα μπορούσε και θα έπρεπε να εξεταστεί κατά τη γνώμη μου η σύμπραξη με τους μικροϊδιοκτήτες στην βάση μακροχρόνιων συμβολαίων μέσα από τα οποία η πολιτεία θα τους βοηθά να αναβαθμίσουν και έτσι να μην χάσουν τις μικρές περιουσίες τους και εκείνοι σε αντάλλαγμα να παρέχουν για ένα εύλογο χρονικό διάστημα ένα σημαντικό απόθεμα κοινωνικής κατοικίας.

Αυτό θα μπορούσε να είναι και βάση για μία κοινωνική και πολιτική σύμπραξη. Ευχαριστώ πολύ.

Κος ΑΝΤΖΟΛΕΤΟΣ: 

Αναφερθήκατε στους μικροϊδιοκτήτες και νομίζω ότι είναι ένα πολύ ειδικό κομμάτι του real estate αυτό και υπάρχουν πολλοί μικροϊδιοκτήτες στη χώρα μας. Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι πολιτικές που πρέπει να αναπτυχθούν από το κράτος ειδικά για αυτό το συγκεκριμένο κομμάτι;

Κος ΜΑΛΟΥΤΑΣ:

Θα έλεγα  ότι η υπόθεση των μικροϊδιοκτητών είναι μεγάλη στο real estate και στις στεγαστικές πολιτικές που θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στις στεγαστικές ανάγκες που υπάρχουν σήμερα.

Από την μια μεριά υπάρχουν οι μικροϊδιοκτήτες από την άλλη μεριά υπάρχει και ένα στεγαστικό απόθεμα το οποίο δεν είναι χθεσινό. Είναι προχθεσινό, αντιπροχθεσινό, χρειάζεται ενεργειακή αναβάθμιση. Και ενεργειακή αναβάθμιση με ευρωπαϊκούς όρους πλέον, δεν είναι κάτι το οποίο αν θέλω θα το κάνω και αν δεν θέλω ας το κάνει ο εγγονός μου.

Κος ΑΝΤΖΟΛΕΤΟΣ: 

Είναι μονόδρομος.

Κος ΜΑΛΟΥΤΑΣ:

Είναι μονόδρομος γιατί αν δεν το κάνω μεθαύριο το σπίτι μου δεν θα είναι μέσα στην αγορά.  Δεν θα μπορώ να το μεταβιβάσω, δεν θα μπορώ να το πουλήσω, δεν θα μπορώ να το κληρονομήσει οποίος έρχεται μετά από εμένα.

Κος ΑΝΤΖΟΛΕΤΟΣ: 

Ή θα το πουλήσεις φθηνά φαντάζομαι.

Κος ΜΑΛΟΥΤΑΣ:

Είναι μία μαζική ενδεχόμενη απαλλοτρίωση περιουσιών η οποία ίσως ακόμα στο μυαλό του μέσου ιδιοκτήτη δεν  υπάρχει ακόμα. Αυτό πρέπει να φανεί. Πότε έρχεται, πώς έρχεται και τι απαιτείται για να μπορέσεις να την κρατήσεις.

Οπότε αν η πολιτεία μπορέσει να ευαισθητοποιήσει αυτούς τους ανθρώπους που διαθέτουν αυτό το απόθεμα και μπορέσει να φτιάξει ένα συμβόλαιο μαζί τους σου παρέχω τα απαραίτητα, τα οποία συνήθως δεν έχεις για να αναβαθμίσεις πραγματικά την ακίνητή σου περιουσία, την μικρή ακίνητή σου περιουσία και εσύ σε αντάλλαγμα να δώσεις για ένα εύλογο χρονικό διάστημα ενοικιαζόμενη κατοικία η οποία να ανταποκρίνεται στις ανάγκες που υπάρχουν.

Δεν είναι κάτι εξωπραγματικό. Είναι κάτι που έρχεται και απέξω, αλλά συνδυάζεται και με το γεγονός ότι εδώ έχουμε πάρα πολύ μεγάλο κομμάτι της ακίνητης περιουσίας να ανήκουν σε μικροϊδιοκτήτες. Μπορεί να έχουνε μπει τελευταία δυναμικά ξένες εταιρίες και τα λοιπά, αλλά ακόμα είναι μικρό κομμάτι της αγοράς.

Το μεγάλο κομμάτι εξακολουθούν να αποτελούν οι μικροϊδιοκτήτες και οι μικροϊδιοκτήτριες.